Crooked Elbow, Serpent Brain

Ik werd rondgeleid door curator Marloes de Vries en Vivian Sky Rehberg, het hoofd van de vakgroep van de Piet Zwart opleiding, die de tentoonstelling en de tentoonstellende kunstenaars erg goed kenden. Zo kon er een directe link gelegd worden tussen het werk, de achtergronden en de studie. Bijvoorbeeld dat er dit jaar een flink aanbod aan performances is, meer dan andere jaren. De reden hiervoor, volgens Rehberg, is dat er nu er minder tentoonstelling mogelijkheden zijn dan voorheen en dat de kunstenaar via de performance toch zijn publiek, op elke van de straat, kan bereiken. Er is dus ook een puur economische reden om performances te gaan doen. Maar er zijn ook andere redenen die ik probeer te achterhalen.

De kunstenaars zijn per definitie allemaal productief. Nu lijkt dit, terecht, een wel heel erg grote open deur om in te trappen. Maar dat is minder voor de hand liggend dan het op het eerste gezicht lijkt. Er is ook een andere houding, die van de Heideggeriaanse ‘gelatenheid’ bijvoorbeeld. En er is ook de mogelijkheid je productiviteit in te zetten in al iets bestaands. De hier getoonde kunst kenmerkt zich door een productiviteit die gericht is op het nieuwe. En dit heeft twee consequenties.

De eerste consequentie is dat er een drijfveer wordt gevonden in de eigen persoon, in het begeleidende boekwerkje schrijft Rehberg hier ook over. Maar het is wel zo dat het startpunt het persoonlijke is en het werk vanuit een ontmoeting, een relatie met een verwondering, een thema of een abstractie tot stand komt. Ieder werk is dus op deze ontmoeting/relatie geënt. En dus is de tweede consequentie dat ieder werk is gecentreerd op zichzelf, op het bestaan als kunstwerk. Het kunstwerk is de uitdrukking van die relatie. Het is de bemiddeling, het middel om iets van die relatie aan het licht te brengen. Ook dit zou je nog een open deur kunnen noemen, maar er bestaan natuurlijk ook kunstenaars die zich actief met sociale processen en interventies bezighouden en die geen werk om het werk creëren maar waarbij het werk het gevolg is van de specifieke interactie en de duur die deze heeft.

We kunnen hier vaststellen dat het werk een neerslag is van een onderzoek dat zich altijd lijkt af te spelen op het vlak van het persoonlijke tegenover een algemeen (vaak abstract) thema. Zo is het werk van Daniel Toumey een uiteenzetting van zichzelf, verbeeld door een plattegrond van zijn appartement in triplex, en de stedelijke context van de tentoonstellingsruimtes. Hiermee wil hij de mogelijkheid en kwaliteit van bewegingsvrijheid zichtbaar maken. De relatie met andere mensen is gelegen in de vraag: is de bewegingsvrijheid die ik ondervind er een die gevangen zit in het narratief van een ander of kan ik mijn eigen narratief maken.

Marloes de Vries en Vivian Sky Rehberg gaven ook aan dat er veel studenten zijn die het woord als materiaal hebben willen gebruiken en die teksten hebben geschreven als onderdeel van het werk.

Dit betekent dat het de kunstenaar is die deze relatie, die hij onderzoekt, als vreemd of bevreemdend ervaart of ziet. De tekst en het materiaal, of dit nu de fysieke werken of de meer binaire video’s zijn, vormen het middel om die relatie te tonen maar ook om die te interpreteren.

Het is in zekere zin een hermeneutische handeling. Een handeling waarbij zingeving het doel is. Of zoals Badiou, de Franse filosoof, in zijn boek Filosofie Van Het Ware Geluk, zegt: het gaat om een verlangen naar een lichting, naar de subjecte figuur van het Opene.

En zo kan je het werk van Tor Johnsson, dat het fenomeen van de verloren en verleden tijd wil tonen, zien als het (soms letterlijk) aan het licht brengen van materialen die de invloed van de tijd hebben ondergaan. Dit zijn vaak zeer persoonlijke elementen, die direct met het eigen verleden verbonden zijn, maar ook een stapel printpapier dat in de zon vergeeld is. De hermeneutische interpretatie is er een die pas vanuit de bemiddeling iets kan zeggen over het algemene.

Zo is het werk van Ash Kilmartin zo’n werk dat vanuit het bouwwerk, gemaakt van hergebruikt materiaal, ruimte geeft aan het eigen, zeer kleine en kwetsbare werk maar tegelijkertijd de ruimte, waarin het staat, kloek indeelt en ook nog met minieme verwijzingen naar de buiten DE KROMME ELLEBOOG gelegen stedelijke omgeving wijst.

Maar er is meer dan slechts een relatie. De bemiddeling is niet alleen meer een zingeving middels een hermeneutische interpretatie of, beter gezegd, de interpretatie vindt ook plaats middels de ‘gebeurtenis’ en als gevolg van de ‘gebeurtenis’. De gebeurtenis moeten we zien als een event, wat Heidegger Ereignis noemt. Nu is het gebruikelijk, zoals bij Ereignis, dat dit plaatsvindt nadat al het gebruikelijke is weggehaald. Dan kan er iets totaal nieuws tevoorschijn komen. En nu is het de vraag of dit bij deze kunstgebeurtenissen ook het geval is? Er wordt wel ingezet op een gebeuren.

Het totaal van getoond werk is niet slechts een verslag van wat men twee jaar lang gedaan heeft maar poogt een totaal te zijn, een soort theater te bouwen waarin de kijker ondergedompeld wordt. Het meest duidelijk is dit bij het werk van Viktor Timofeev dat een decor van drie schilderijen toont met in het centrum daarvan een stoel voor één kijker die plaatsneemt voor twee schermen die nadrukkelijk naar hem of haar gericht zijn. Het werk wordt niet langer als kijkschouwspel gezien maar is ook, en vooral een ervaring. En binnen die ervaring moet een gebeurtenis bij de toeschouwer plaatsvinden. Dit is wellicht ook de reden waarom veel werken aangevuld worden met een performance. Hier wordt de kijker ondergedompeld in het fysieke van de kunstenaarshandeling. Dit ervaren is directer dan de ervaring van het kijken alleen.

De bemiddeling betekent ook dat het onderwerp alleen gekend kan worden door de vaak zeer persoonlijke middelen die ingezet worden. Vanuit het persoonlijke kiest de kunstenaar zijn middelen – de materialen, de manier waarop het vorm krijgt, de kleur, de opstelling etcetera – en dit alles maakt dat er een grote afstand ontstaat tussen het onderwerp van de verwondering bij de kunstenaar en de wijze waarop dit eventueel gekend kan worden door de kijker.

En het is deze afstand, de belofte tussen kennis enerzijds en de onmogelijkheid die kennis te geven, die het maakt dat het onderwerp te allen tijde abstract blijft. Maar het is tegelijkertijd deze afstand die de spanning van (in) de Kunst veroorzaakt. Het is de reden waarom zelfs de teksten ‘poëtisch’ van vorm zijn en sterk vanuit de persoonlijke ervaring geformuleerd worden. De woorden verwijzen niet naar iets concreets maar suggereren een distensie (spanning).

De inzet van een brede reeks aan middelen wijst daarom niet alleen naar een complexiteit van de getoonde relatie, bij Timofeev lijkt het om ruimtelijkheid te gaan, maar de keuze voor behoorlijk abstracte onderwerpen en de wijze van benadering lijken niet te gaan om een duidelijk herkennen maar om een ervaren.

Het is in het postmoderne landschap niet langer mogelijk om definitieve uitspraken te doen maar het is wel zo democratisch de kijker zelf tot een inzicht of oordeel te laten komen. Dat dit moet gebeuren als gevolg van het aangedragen materiaal is echter problematisch. Het vergt een behoorlijke dosis studie van de kijker om intenties te ‘lezen’. En het is tegelijkertijd niet de bedoeling dat het materiaal gelezen wordt omdat dan die distensie overbrugd dreigt te worden.

Gek genoeg is juist de ervaring pas mogelijk als die vooraf gegaan wordt door het noodzakelijke inzicht. Door begrip van de zingeving die in de bemiddeling wordt verondersteld, kan er pas ruimte komen voor het ervaren, maar de vraag is welke ervaring er dan nog open is. In ieder geval wel het inzicht dat er geen eenduidige uitspraken meer mogelijk zijn en dat alles aan twijfel onderhevig is.

Het ervaren zelf komt hier ter sprake als een lichamelijkheid die door het inzicht, verpakt als intrige, klaargestoomd wordt.  Iedere relatie, zoals door de kunstenaar verkend, is louter persoonlijk. Er is nagenoeg geen gemeenschappelijke consensus meer maar slechts de subjectiviteit van de persoonlijk ervaring. Het subject dat zich verwondert, is alleen nog middels de bemiddeling verbonden met een (de) werkelijkheid. Het narratief is wat die werkelijkheid uiteindelijk is.

Crooked Elbow, Serpent Brain

Van zaterdag 8 juli 2017 t/m  zondag 16 juli 2017 (11 – 18 uur)

Locatie:

Showroom MAMA, Galerie de Kromme Elleboog, WORM_UBIK

Met bijdragen van: Connie Butler, Angelica Falkeling, Tor Jonsson, Ash Kilmartin, Anni Puolakka, Nicholas Riis, Erika Roux, Eothen Stearn, Viktor Timofeev, Daniel Tuomey. Samengesteld door: Marloes de Vries