Wereld zonder haast
Recentelijk verscheen The Minox Files van Mark van den Brink, een bijzonder fotoboek met het formaat van een ansichtkaart, bijna zo dik als een baksteen, en gevuld met beelden van een bijna dromerige terloopsheid. Een vrouw rokend in een bar, een man die de duiven voert, bomen langs een vergeten spoorlijn in een stad als Parijs, een slapend kind. Taferelen die hij vastlegde met de Minox, een kleine spionagecamera.
Als ik Mark van den Brink (1965) spreek in zijn studio aan het uiterste puntje van Amsterdam Oost, is net bekend dat de Volkskrant The Minox files heeft opgenomen in haar jaarlijkse selectie van tien beste fotoboeken. Rond dezelfde tijd noemt fotografe Awoiska van der Molen The Minox Files haar favoriete fotoboek op de invloedrijke website PhotoEye. Ze houdt van de ‘gemoedstoestand’ waarin de beelden haar brengen. Intieme beelden zijn het, van een maker die de wereld losjes, struinend, op zich af laat komen: straatscènes, die je ooit zelf ook hebt gezien maar niet hebt geregistreerd en die je via dit boek als herinnering terugkrijgt. Poëtisch zijn de beelden, gruizig, soms als scènes uit een film. Een laken aan de lijn, lichtjes opbollend in de wind. Een man en vrouw turend naar de zee. De grove korrel van de opnames vormen de charme van de analoge fotografie.
Locatie
Aan één wand van zijn studio hangen afdrukken van foto’s die ik uit het boek herken, op het bureau liggen stapels kleine proefafdrukken, zowel in zwartwit als in kleur. Van den Brink heeft een jaar aan het boek gewerkt, vertelt hij bij een kop thee. De klus begon met het ordenen van het Minox archief dat vele duizenden opnames bevatte. Hoofdcriterium bij de selectie van al die beelden: de locatie: ‘Ook als ik een fotoproject start is de locatie – een stad, een havengebied of de Alpen – mijn kader, daarbinnen kan ik alles fotograferen wat ik wil.’ Na de selectie op locatie volgde een verfijning op deelonderwerpen (stillevens, kinderen, vrouwen, gebouwen). Het doorlopen van het archief – en het ophalen van zijn herinneringen – bracht hem aangename verrassingen, zegt hij. ‘Meestal denk je: o, dat is leuk, en je vergeet de rest. Jaren later, als je gaat selecteren, zie je dat er juist bij ‘de rest’ heel mooie dingen zitten.’
Van de beelden die hij geschikt achtte voor het boek, maakte en vergrootte Van den Brink contactafdrukken – het negatief van de opname in de Minox is met 8 bij 11 mm het kleinste ter wereld – die hij met een macrolens fotografeerde en vervolgens naar zijn vormgever en uitgever Willem van Zoetendaal stuurde. Over en weer digitaal overleggend – het was immers coronatijd – kwamen ze tot een selectie van zo’n 340 beelden.
In zijn werk met de analoge Minox lijkt het begrip ‘tijd’ geen rol te spelen. The Minox Files bevatten de indrukken van een fotograaf die de wereld om zich heen vastlegt zoals die zich aan hem voordoet, zonder zichtbare haast; ze hebben het losse, intieme van dagboekaantekeningen. Zijn eerste foto’s maakte hij eind jaren negentig met de Minox, uitgevonden in de jaren twintig van de vorige eeuw, en in de jaren veertig gebruikt als spionagecamera.
Hoe kwam je ertoe om de Minox te gaan gebruiken? Het was geen doorsneecamera…
‘Ik zat in mijn eindexamenjaar op de Rietveld [afdeling Fotografie], daar werkten we standaard met een spiegelreflexcamera, een zwaar ding dat je niet zomaar even overal mee naartoe neemt. Ik wilde voor mijn afstudeerproject een lichte camera waarmee ik kon struinen. De Minox had ik wel eens voorbij zien komen in een film maar verder had ik er geen aandacht aan besteed. Toen zag ik die tweedehands Minox in een fotozaak. Klein, compact, discreet, erg mooi van design. De Minox is handzaam, niet opdringerig, romantisch ook… een hebbeding, een jongensding! Precies goed voor hoe ik toen wilde fotograferen. Struinen door de straten, niet teveel nadenken maar onbevangen en open de dingen op je af laten komen.’
Klinkt ontspannen…
‘Nou… met de Minox ben ik dat juist niet! Eerder obsessief. Stiekem ben je er altijd mee bezig, eigenlijk in de zin waarmee iedereen nu een mobiel bij zich draagt. Je bent je altijd bewust van het feit dat je hem bij je hebt. Ook al was ik zonder plan in een stad aan het struinen… je staat altijd aan. Ergens tussen aanwezig en afwezig zijn is het.’ Hij pauzeert even. ‘Eigenlijk vind ik het jammer dat het in de publiciteit heel erg gaat om de Minox als spionagecamera. Voor mij is het absoluut geen fetisj en het gaat me ook niet om de techniek. Het gaat om wat ík ermee doe. De Minox is een techniek maar hoe ik hem gebruik, dat ben ík. Mijn ogen. De Minox voert uit wat ik zie. De techniek en het oog… ze versterken elkaar.’
Werken met de Minox vroeg om een experimentele inslag en die had Van den Brink. ‘Het scherpstellen is lastig. Er zit een kabeltje aan van 60 centimeter, afstanden tussen die 60 cm en de paar meter erna is het schatten.’ De filmcassettes voor de Minox waren voor een student ‘krankzinnig duur’, maar uit een wél betaalbare rolfilm voor middenformaat camera’s kon hij vijf films snijden op Minox formaat die hij in de cassettes van de spionagecamera kon laden. Zuinig heeft hij dus nooit hoeven doen met fotograferen. Het afdrukken van de zwartwit opnames deed hij zelf; voor de kleuren ging hij naar het fotolab alwaar de medewerkers ‘helemaal in een deuk lagen’ vanwege de ongewoon kleine, schattige (en overigens haarscherpe) negatieven waar Mark mee kwam aanzetten Bij de vergroting van de afdruk krijgen de beelden hun korrelige karakter waardoor sommige beelden zelfs iets suspense-achtigs krijgen.
Anno nu neemt Mark van en Brink de Minox alleen nog heel incidenteel ter hand, als het onderwerp persoonlijk is. Hij denkt na over een volgend boek vanuit de Minox archieven; voor nu is er een expositie gepland bij Carolien O’Breen Galerie tijdens Art Amsterdam in mei 2022. De expo omvat een selectie foto’s én een slide show van Minox foto’s die in een strak ritme van één seconde per beeld random worden vertoond. Als kijker hoef je ze alleen maar op je af te laten komen, precies zoals ze zich aan je voordoen.
The Minox Files is verkrijgbaar via de (betere) boekhandel en via www.vanzoetendaal.com