De roots van Samah Shihadi @ Museum MORE

Samah Shihadi (1987) werd geboren in het dorp Sha’ab. Ze woont en werkt in Haifa, Israël, waar ze ook haar kunstopleiding volgde. Haar werk is voornamelijk te zien geweest in wat we gemakshalve nog altijd ‘het Midden-Oosten’ noemen. In 2018 won Shihadi de Haim Shiff Prize voor figuratieve kunst, hetgeen resulteerde in de solotentoonstelling Spellbound in het Tel Aviv Museum of Art. De galerie die haar vertegenwoordigt, Tabari Artspace, is gevestigd in Dubai. In Europa werd haar werk voornamelijk op kunstbeurzen gepresenteerd. Mooi dat Museum MORE in Gorssel de ‘Europese primeur’ heeft van een solotentoonstelling van Samah Shihadi. De meeste getekende beelden zijn realistisch – de kunstenaar spreekt zelfs van ‘documentatie’ – alleen de laatste werken van de expositie hebben een metaforische, zelfs surrealistische inslag.

Leeg land

Als kind al zat Samah Shihadi altijd te tekenen, vertelde ze eerder dit jaar tijdens een rondleiding door haar tentoonstelling in More. Welke disciplines ze op de kunstacademie (van Jaffa) ook beoefende, ze grijpt als kunstenaar altijd terug naar houtskool en grafiet, de favoriete tools waarmee ze een wereld oproept die anders wordt vergeten: het Palestijnse land waaruit haar grootouders werden verdreven bij de stichting van de staat Israël (1948). Het vastleggen van deze nu desolate landschappen is voor Shihadi een vorm van documenteren.

De tentoonstelling opent met een grootformaat tekening van een landschap waar op de voorgrond de fundamenten van een huis zijn te zien. Het oogt als de resten van een (archeologisch) graf. Op de achtergrond staan wat bomen en struiken. Alle beeldelementen zijn gedetailleerd weergegeven, in alle tinten grijs die Shihadi tot haar beschikking heeft. Zwart-wit foto’s van haar grootouders vormen het uitgangspunt van de meeste landschapstekeningen, vertelde Shihadi. Ze keert regelmatig naar deze lege plekken van herkomst terug. Het bezoeken van de verlaten plekken mág van de Israëlische autoriteiten, bewonen niet. Er woont niemand meer, alleen de stenen fundamenten liggen er nog, omgeven door cactussen die na de verdrijving van de Palestijnse bevolking explosief groeiden.

Op een andere tekening zien we een man, haar grootvader, met voorovergebogen hoofd voor zo’n cactus zitten. De plant is Shihadi dierbaar vanwege de kracht, hij staat ook voor geduld. In één tekening, Hidden, misschien het meest geladen werk van de expositie, is een cactus met een doek overtrokken. Wat een energie zit daaronder verscholen.

In de zaaltekst valt het woord ‘nostalgie’. Ik vraag mij af of die term wel past in deze context. Nostalgie is zachte heimwee naar een tijd die nooit meer terugkomt, maar Shihadi tekent een plek die nooit meer terugkomt. De herinnering die Shihadi oproept heeft minder met nostalgie dan met pijn te maken. De pijn van het afgesneden zijn.

Warme keuken

De tekeningen in het midden van de tentoonstellingsruimte –titel: Aan tafel – noemt Shihadi ‘een liefdesbrief’ aan de Palestijnse familiecultuur. In het ‘warme’ gedeelte van Roots, tonen haar tekeningen het belang van samen koken en eten in familieverband. Ze legde de gewassen vast die goed gedijen in Palestijnse tuinen en keukens: vijgen, pepers, tijm. Aardig om te weten is dat de van oorsprong Palestijnse chef en kookboekenschrijver Sami Tamimi (beroemd van de gerechten die hij samen met Ottolenghi ontwikkelde) het werk van Shihadi bewondert. Haar werk viel hem op omdat het niet vaak voorkomt dat een beeldend kunstenaar met Palestijnse roots het dagelijks leven zo (realistisch) vastlegt. Hij liet zich door Shihadi’s werk inspireren tot de bereiding van één recept, Shulbato, een pilav met tomaten en aubergine. Het is – met een mooie kleurenfoto – opgenomen in zijn kookboek Falastin. Als hij de blues heeft, dan maakt hij Shulbato, tevens het favoriete gerecht van Shibadi.

Soeverein

De term ‘realisme’ is wat minder van toepassing op het derde deel van de expositie. In een reeks tekeningen haakt Shihadi aan bij mythische archetypen uit de tarot en beeldt zij zichzelf af als krijger en vrouwe justitie. Mannelijke archetypen transformeert ze tot vrouwelijke. Ze heeft zichzelf met deze beelden willen troosten, stelde ze, als tegenwicht voor alle negativiteit in de wereld. In andere werken beeldt Shihadi – die alleen woont en autonoom werkt in Jaffa – vrouwen (uit haar familie) af als soevereine dragers van familietradities in een patriarchale maatschappij. Je ziet het gezicht van een vrouw omkranst door laurier, in een ander houdt een vrouw appels in haar schoot. Op weer een ander beeld zien we een vrouw vallen. Het is een vrije en misschien wel een blije val.

Roots van Samah Shihadi is nog tot en met 3 september 2023 te zien bij Museum MORE, Hoofdstraat 28 in Gorssel.