Een bijzondere ontmoeting met dieren

Herwig Ilegems is een Belgische acteur en regisseur. Head to Head is zijn debuut als videokunstenaar en Voorlinden koopt het werk aan. We zien een 13 minuten durende opname van ontmoetingen met diverse gedomesticeerde dieren, zoals een haan, een pauw, een ezel, een alpaca, een struisvogel en een waterbuffel. De uil is het enige roofdier. Het levert krachtige beelden op. De dieren zijn nieuwsgierig en blijven staan. Comfortabel van elkaars aanwezigheid genieten vergt meer tijd. Bij de bok is de ontmoeting ietwat ongemakkelijk. De struisvogel die zijn kop op Ilegems hoofd legt en zijn ogen sluit, is aandoenlijk.

Ilegems kwam op het idee toen hij sculpturen van Dirk Hendrikx zag. Hendrikx brengt mensen met hun hoofd in contact met de kop van een dier. Ilegems vraagt zich af of dat werkelijk mogelijk is. Hoe voelt dat en wat betekent dat voor de relatie tussen mens en dier? In 2017 onderneemt Ilegems zijn eerste pogingen. Hij fietst rond in de omgeving van zijn woonplaats op zoek naar dieren. Zonder de voorgeschiedenis van de dieren te kennen of ze op voorhand te bestuderen, gaat hij voor een ontmoeting. “Die onwetendheid zie ik als een voordeel”, aldus Ilegems. “Ik laat me leiden door nieuwsgierigheid en verwondering.”

“Tijdens mijn eerste contacten met dieren wilde ik te veel”, stelt Ilegems vast. “Ik gedroeg me als een acteur en imiteerde de dieren hun bewegingen en geluiden.” Dat zorgt aanvankelijk voor weinig contact. Zo zien we Ilegems bij de pauw en de bok nog synchrone handelingen uitvoeren. Op een gegeven moment stopte hij daarmee omdat het niet werkt. “Ik heb lang moeten zoeken naar de juiste aanpak”, vertelt Ilegems. “Als acteur vertrok ik met intenties en ambities. Die heb ik voor dit project moeten loslaten. Een dier heeft geen verwachtingen, dus ik bereik veel meer met een ontspannen houding. Ik maak me leeg en sta daar als een afwezige aanwezige. In alle rust wacht ik af wat er gaat gebeuren. Dieren zijn voelende wezens. Als ik mijn intenties loslaat, komen ze zelf nieuwsgierig kijken.” Het contact met een merrie levert voor Ilegems een eerste bijzondere ontmoeting op. “Met gesloten ogen bleef ik met mijn hoofd tegen de kop van de merrie staan. Het was een zalig gevoel.” Ook met een haan lukt het. Dat is het begin van een reeks contacten met verschillende dieren.

“Ik begeef me in het voor mij onbekende territorium van het dier”, weet Ilegems.”Het dier bepaalt wat er gebeurt.” Soms is dat niet zonder gevaar. “Waterbuffels snuffelden en likten aan mijn hoofd. Plots schrok een waterbuffel door een schel geluid. Gelukkig bleef hij staan. Aangezien hij een halve ton weegt, had hij me kunnen vertrappelen.”

“Een ontmoeting met een kameel moest ik stopzetten. De opzichter had door dat de bek van de kameel steeds verder openging. Hij zocht uit of hij zijn tanden rond mijn hoofd kon klemmen om mij weg te zwieren.”

“De ezel was moeilijk te benaderen, omdat hij mishandeld en verwaarloosd was. Hij staat bij alpaca’s en kwam uit nieuwsgierigheid kijken. Dat zorgen voor een ontmoeting met de ezel. Nadien kon de eigenaar hem ook aaien. De ezel was verlost van zijn angst. Dat was bijzonder.”

De opnames tonen ons Ilegems, de dieren en de lucht. De camera filmt van onderuit, zodat onze aandacht naar Ilegems’ hoofd en de kop van het dier gaat. De weilanden en plaatsen waar de dieren verblijven, toont hij bewust niet. Ilegems zoekt naar eenvoud en brengt enkel de essentie in beeld. “Iemand bedient de camera, er is geen aparte persoon om voor het geluid te zorgen”, aldus Ilegems. “Dat schrikt de dieren te veel af.”

Soms zien we hoe de wind Ilegems’ haar en de vacht van het dier samen doen wapperen. De ontmoeting met de alpaca oogt intens. Hun ogen zijn gesloten, ze lijken van elkaars aanwezigheid te genieten. Ook bij andere dieren komt de opname over als ontmoetingen waar rust en genot de bovenhand nemen. “Als het lukt om onze koppen tegen elkaar te leggen, voelt het bijzonder”, vertelt Ilegems. “De rust en warmte die de dieren uitstralen, voel ik zelf ook.” De toenadering, de intimiteit en het genot van het samenzijn, is ook wat ons als toeschouwer raakt. Anderzijds zijn de beelden hilarisch. De manier waarop Ilegems tegen een dier staat of hoe de dieren op zijn kalende voorhoofd leunen of eraan likken.

Ilegems zoekt naar een gelijkwaardige band tussen mens en dier. “We zijn als mens niet superieur aan dieren”, zegt Ilegems. “Dieren staan in verbinding met de natuur terwijl wij als mens er steeds verder van verwijderen. Het contact met de dieren brengt mij weer dichter bij de natuur en het roept veel vragen op. Hoe ervaart het dier deze ontmoeting? Wat voelt of wat denkt het dier? Bij de meeste dieren voelde ik een band, maar was dat ook zo? Mogelijk is het mijn invulling dat ik van enige betekenis ben. Bij de uil voelde ik het minste contact. Hij keek dwars door me heen. Is dat omdat het geen gedomesticeerd dier is? De uil legt op een bepaald moment zijn vleugel op mijn schouder. Welke betekenis heeft dat? De ontmoeting met de uil stelt mijn contact met de andere dieren in vraag. In welke mate begrijpen wij dieren? Is er sprake van wederzijdse affectie of is dat iets wat wij ons inbeelden?”

Als acteur speelt Ilegems veel met woorden. Het aanschouwen van innerlijke belevingen is een knap aspect aan Head to Head.  “Mensen willen alles verklaren met woorden en willen iemand zijn”, vertelt Ilegems. “Dieren zijn gewoon, daarom heb ik er zo veel bewondering voor. Head to Head is niet ontstaan vanuit een uitgesproken belangstelling voor dieren. Dit project heeft net mijn interesse voor dieren gewekt.” Ilegems voelt dat hij er nog niet mee klaar is. “Mijn doel is langer en intiemer contact met dieren. Wat leert het mij over dieren en brengt het mij terug in verbinding met de natuur?”

Head to Head van Herwig Ilegems is te zien tot en met 29 mei 2023 bij Museum Voorlinden in Wassenaar.