EXTRACT – ‘Ik weet het heel goed, maar toch’ door Banu Cennetoğlu

Evidenties zijn weggevallen en ons leven is ingrijpend veranderd. We zijn in de ban van COVID-19 omdat het ons raakt in doen en laten. De eenzijdige berichtgeving daarover verdringt echter de nijpendere uitdagingen waar we voor staan. We hebben nood aan inzicht in de eigenlijke problematiek en aan samenwerking voor een globale aanpak. Ongelijkheid, hongersnood en klimaatveranderingen nemen ongeziene proporties aan. Hoe behandelen we onze leefomgeving en elkaar?

Heliumballonnen vormen de zin ‘ICHWEISSZWARABERDENNOCH’, wat betekent ‘Ik weet het heel goed, maar toch’. Wanneer de ballonnen helium verliezen, zinken de letters geleidelijk aan slaphangend naar de grond. De zin valt uit elkaar en verdwijnt. De Turkse kunstenares Banu Cennetoğlu ontleent het citaat aan de Franse psychoanalyticus en etnoloog Octave Mannoni. Hij wijst met deze zin op het psychologische fenomeen van ontkenning. We zijn ons bewust van veel feiten maar handelen we ernaar volgens ons geweten en onze overtuiging? Cennetoğlu zinspeelt op de kwetsbaarheid van de kennismaatschappij. Dagelijks worden we geconfronteerd met een gigantische stroom aan informatie, waarvan we niet weten of het al dan niet waar is. Met dit werk benadrukt Cennetoğlu dat kennis niet noodzakelijk tot actie leidt. Net zoals de letters verdwijnen, kunnen we niet te veel vertrouwen op woorden. Cennetoğlu verkent met haar werk taal en de voortdurende verspreiding ervan als bron van informatie en de waarde die we eraan hechten. Wat is de invloed van de media op ons denken? Hoe selecteren we en beoordelen die informatie?

Extract staat onder meer voor samenvatting, overzicht en stand van zaken. Cennetoğlu weet met haar werk de essentie weer te geven van een complexe problematiek. Typerend voor haar oeuvre is dat ze bestaande zaken bundelt, een overzicht geeft en iets blootlegt. Haar oeuvre bestaat uit fotografie, installaties en drukwerk en behelst grotendeels lijsten, archieven en collecties, waarmee ze onderzoekt hoe we informatie bewaren en verspreiden. Ze treedt op als auteur van aangelegde verzamelingen of als aanbieder en verspreider van bestaande archieven. Zelf kreeg ze bekendheid door het zichtbaar maken van ‘The List’. Deze lijst geeft een overzicht van alle namen van mensen en de manier waarop ze gestorven zijn, toen ze trachtten te migreren naar Europa.

Vrijwilligers van het NGO-netwerk United for Intercultural Action in Amsterdam vullen deze lijst sinds 1993 aan. Cennetoğlu beschouwt het sinds 2006 als haar plicht om in samenwerking met curatoren en kunstinstellingen deze lijst in verschillende landen en in vertaalde versies te tonen op publieke plaatsen, zoals op reclameborden of als krantenbijlage. Ze wil mensen bewust maken van de tienduizenden migranten die al het leven lieten. Niet alleen als teken van rouw, maar ook om cijfers en informatie die beleidsmakers graag achterhouden in de openbaarheid te brengen. Met deze interventie plaatst ze de migrantencrisis in Europa onder de aandacht. In 2018 toont Cennetoğlu ‘The List’ op de Biënnale kunstfestival in Liverpool. De lijst vormt een meterslange installatie van posters en fungeert als commentaar op het verdeeldheid zaaiende, misleidende en verkeerd geïnformeerde immigratiebeleid rond Brexit. Hoewel Cennetoğlu slechts feiten presenteert, lokt haar werk heftige reacties uit. Tot tweemaal toe wordt de installatie in Liverpool vernield, wat getuigt van de beladen context. Of hoe ook hier ‘Ik weet het heel goed, maar toch’ treffend verwoordt waar het schoentje wringt.