Het gevecht in de marge en de kunst van het luisteren

Als kunstenaar zoek ik steeds opnieuw naar urgente aanknopingspunten voor verbeelding. Het is iedere keer een strijd tegen het isolement en een poging om de stilte te doorbreken. De stenen straatjes van de Brugse Poort bieden vandaag ruimte aan mijn gedachten. Ik ben hier onbekend en zoekende. De fysieke poort, waar deze buurt in Gent naar is vernoemd, werd uitgewist door de tijd. Iedereen lijkt van ‘elders’ te komen en was al eerder hier. Buurtorganisatie De Koer is voor een jaar mijn binnenplaats, de plek van waaruit ik beweeg.

De toegang tot deze meertalige werkelijkheid verkreeg ik via een oproep op facebook. Een vakjury oordeelde positief. Dit was het startsein voor een innemend verbeeldingsproces. Mijn handelen accepteert niet zomaar grenzen en heeft naast mooie, ook destructieve kanten. Niets en niemand bestaat op zichzelf en dit leidt mij automatisch naar de ander. Nu moet ik het individuele doorbreken en is het zoeken naar de collectieve verbeeldingsvoorwaarden.

Deze volksbuurt trekt mij aan. Ergens werd deze wijk als schemerzone tussen droom en nachtmerrie aangeduid. Met het beschikbare geld koop ik geen betekenis zoals vastgoedmakelaars dat doen. Het verschaft me een basis om te zoeken naar andere vormen van waarde. Zo kan ik verder bouwen als de boeren die eerder van het platteland naar hier trokken en later de gastarbeiders die kwamen, of de hedendaagse arbeidsmigranten uit Oost Europa die zich vestigen in deze wijk. Er vormt zich hier een thuis voor velen. De Brugse Poort is in dat opzicht compleet te noemen. Het verbaast mij dat dit zelden als kwaliteit wordt gezien.

Ik sprak met een Marokkaanse bakker over zijn lange werkdagen. We deden beide ons best om de taalbarrière te overbruggen. Terwijl de geur van zijn broden mij volledig innam, bleek hij geen tijd te hebben om elkaar later bij De Koer te ontmoeten. Ik begreep dat wel. Mijn handelen begint hier, zei een stem in mijn binnenste. Want waar de dagelijkse plichten alle tijd in beslag nemen heeft de politieke fictie vrij spel. De discussie rond het verkeerscirculatieplan sloeg bijvoorbeeld een gat in het sociale weefsel en werd polariserend ingezet. De ‘knip’ (afsluiting) bij de Bargiebrug blokkeerde deels het autoverkeer naar de winkels in de Bevrijdingslaan. De ‘bakfietsgeneratie’ hing affiches achter hun ramen waarop te lezen was/is dat ze graag ‘geknipt’ zijn, zo stonden ze tegenover elkaar.

Als titel voor mijn observaties koos ik ‘Het luizengevecht’. Het verwijst naar een marginale confrontatie. Deze naam komt oorspronkelijk van een 19de-eeuws arbeidersbeluik in deze wijk. Mensen leefden er in grote armoede en slechte hygiëne. De Gentenaars noemden het beluik dan ook spottend ‘Het Luizengevecht’ omdat er zoveel luizen zouden leven dat die moesten vechten om een plaatsje. Het beluik en de mensen die er woonden moesten in 2002 plaatsmaken voor het stadsvernieuwingsplan ‘Zuurstof voor de Brugse Poort’. Met dit plan creëerde de Stad Gent op meerdere plaatsten groen in de dichtbebouwde omgeving. Vandaag vind je op deze plek dus een parkje. Het spook van de gentrificatie ligt in deze buurt dagelijks op de loer.

Met mijn werk wil ik iets toevoegen. Kunst is niet eenzijdig dienstbaar aan overheidsbeleid, markt of citymarketing. Kunst introduceert het verschil op plaatsen waar het denken zich is gaan vastzetten in starre patronen. Waar de polarisatie mij eerst afschikte herkende ik ineens de urgentie. Met een buurtwerker sprak ik over de manier waarop verschillende groepen zich door de politiek wel of niet gehoord voelen. In een artikel lees ik dat de multiculturele samenleving vooral een gedoogconstructie zou zijn, waarin naast elkaar en niet met elkaar wordt geleefd. De woningmarkt in de Brugse Poort is in rap tempo op reis van het lage naar het gemiddelde en hogere marktsegment. Dit veroorzaakt opnieuw gevechten in de marge. De sociale weerbaarheid van deze wijk wordt ondanks alles gewijd aan het anarchistische karakter van deze buurt.

Toen ik over het vinkenzetten las, vielen voor mij de puzzelstukjes in elkaar. Dit is een eeuwenoude volkssport die ook wel kortweg ‘zetting’ wordt genoemd. De vinkenzetting werd vaak georganiseerd door cafébazen. De vinken worden nog steeds in wedstrijdkooien op een lange rij langs de straatkant geplaatst. Na het startsignaal telt elke deelnemer een uur lang het aantal “liedjes” of  “slagen” van de vogel van zijn of haar buurman. Een liedje moet op zijn minst bestaan uit een voorzang en een slotzang die eindigt op het kenmerkende “suskewiet”. Om dit te bereiken worden geavanceerde strategieën gebruikt. Sommige vinken zingen uitheemse zangen. Hun lied is dan ook niet geldig op vinkenwedstrijden in Vlaanderen.

In de Brugse Poort waren vroeger aan de Groendreef en de Leiekaai wedstrijden. Dit immateriële erfgoed vind ik een mooie metafoor voor de manier waarop vandaag de bevolkingsopbouw of ‘zetting’ strategisch wordt uitwerkt in de wijk. Niet alle inwoners zingen het “suskewiet” immers op de gewenste manier. De vogel is hier een treffend symbool voor migratie. Bepaalde ‘vogels’ verdwijnen en dit wordt stadsvlucht genoemd. De Stad Gent doet er alles aan om hun inheemse gezang te behouden.

Geïnspireerd op het ‘poëtisch terrorisme’ van Hakim Bey ontstond mijn idee voor De Zetting. De hoogste tijd dus om vanuit het café van De Koer de leiding te nemen voor een ode aan de Brugse Poort! In het weekend van 5 en 6 oktober vragen we Brugse Poorters om het vogelgeluid van hun keuze te laten klinken vanuit hun huizen, zo worden de straatjes tussen 11:00 en 12:00 een uur lang gevuld met geluiden van in- en uitheemse vogelsoorten. Wanneer velen gehoor geven aan deze oproep ontstaat er een poëzie die ongekend en zonevreemd zal zijn, een luistermoment naar de taal van diversiteit.