Een varken aan het spit

Op de openingsavond van ‘Antwerp Roast’ hangt er voor Tommy Simoens Gallery een varken aan het spit te braden. Intussen wacht het publiek vol spanning af wat er gaat gebeuren. Rirkrit Tiravanija (°1961) kapt in de muur van bakstenen en haalt ze er één voor één uit. De kunstenaar en Simoens werken zich in het zweet tot er op ooghoogte een opening in de gevel ontstaat. Wat een verrassing: de muren van de galerieruimte staan vol met graffiti. Nu ook de deur van de galerieruimte is vrijgemaakt, kan iedereen naar binnen. De graffitikunstenaars hebben slogans over en naast elkaar gespoten. Het is een gelaagd, kleurrijk en druk geheel. In de galerie staat een auto zonder wielen op bakstenen, wat de straatcontext versterkt. De koffer is gevuld met gekoeld bier en buiten kunnen we intussen aanschuiven voor gebraden varken. Drinken, eten en de warmte van een barbecue: de aanwezigen genieten. Intussen is er tijd voor een babbel of gezellig samenzijn.

Tiravanija is geboren in Buenos Aires en groeide op in Thailand, Ethiopië en Canada. Hij geeft les in New York en verblijft vaak in Thailand. Het wonen op diverse werelddelen met diverse culturen vertaalt zich in zijn werk en uit zich in zijn ruime, grensoverschrijdende denkwijze. Het uitgangspunt van zijn werk is sociale interactie. Zijn werk brengt mensen samen en creëert ontmoetingen, waar gezelligheid en beleving centraal staan. Hij heeft een radicale visie op het klassieke tentoonstellingsmodel en ziet kunst niet als iets wat louter aan objecten gekoppeld is. “Kunst is hoe je omgaat met de wereld”, stelt hij. “Ik organiseer niet enkel sociale events, ik maak ook werken met tekst op een drager.” Zo deelt hij bijvoorbeeld T-shirts uit bedrukt met slogans. Doordat iemand ze draagt, duiken ze op verschillende plaatsen op. Hij houdt ervan dat ze een context van communicatie en socialisatie kunnen creëren.

Tiravanija deed eerder al projecten waarbij hij een galerie tijdelijk afsloot en zo de ingerichte tentoonstellingsruimte verborgen hield. In 2005 liet hij de toegang tot een stand op Art Basel dichtmetselen met op de muur de slogan ‘Ne Travaillez Jamais’ gespoten. Tiravanija stelt daar mee ons economisch systeem in vraag. “Door een werkplek af te sluiten, dwing ik een galeriehouder om te stoppen met werken. Het idee is dat die een pauze neemt. Wat blijkt: mensen nemen niet echt vrije tijd. In de praktijk werken ze voort, zelfs als ze hun werkplek niet meer hebben. Je kan altijd en overal werken.”

De beleving van tijd speelt in Tiravanija’s werk een belangrijke rol. Door de galerie gedurende een tijd af te sluiten, moeten we wachten tot we weten wat er gaande is. Dat zijn we niet meer gewoon in een tijdperk waar internet alles onmiddellijk en snel beschikbaar maakt. “Ik werk graag met een verwachting en een context in relatie tot vrije tijd of werk.” De opening van Tiravanija’s tentoonstelling is het einde van iets. “Ik zie het als een vertraagd cadeau”, zegt hij. “Het is belangrijk om tijd te ervaren. In de context van deze tentoonstelling probeer ik het gevoel van begin en einde te verplaatsen. Ik hoop een continu gevoel te creëren.” De beleving van het hier en nu is cruciaal in zijn werk. Wie niet bij de opening van de tentoonstelling was, mist dan ook een groot deel van het werk. “Met mijn werk wil ik mensen ruimte geven om even te pauzeren zodat ze aandachtig kunnen kijken.”

De aandacht voor de hier en nu beleving komt terug in de manier waarop hij zijn werk bewaart. “Ik documenteer niets. Bij kunstenaar waar ik me aan verwant voel, zoals Matta-Clark of Beuys, vind ik de vertaling van het echte werk soms problematisch. Een moment in een bepaalde tijd en datgene wat achterblijft worden vertaald naar foto’s en documentatie die het werk op zich worden. Zo wil ik wil mijn werk niet presenteren. De foto’s en opnames die vrienden en publiek maken, vind ik wel interessant. Wat is hun ervaring?” Dat is een aspect van zijn werk waar hij veel belang aan hecht.

Tiravanija kiest niet zomaar een gebraden varken maar eert daarmee ‘Pig Roast’ een werk van Gordon Matta-Clark uit 1971. Matta-Clark roosterde toen een varken op het kunstevenement Under the Brooklyn Bridge en nodigde daarbij de lokale bevolking en bezoekers uit om het samen op te eten. Het creëren van een ontmoetingsplaats, waar delen en verbondenheid centraal staan, zijn zaken waaraan ook Tiravanija groot belang hecht.

Tiravanija gaf Simoens de opdracht om graffitikunstenaars uit de omgeving uit te nodigen. Ook hier schuilt een ode aan Matta-Clark die in het begin van de jaren zeventig met zijn werk inspeelde op de opkomende graffiticultuur in New York.

“Ik wilde dat de graffitikunstenaars iets achterlieten in de ruimte”, aldus Tiravanija. Samenwerking is voor hem belangrijk. De graffitikunstenaars bekladden elkaars werk met het nodige respect. Ze kregen een lijst met titels van kunstwerken en slogans die Tiravanija de laatste vijftien jaar gebruikte. Hij houdt ervan om belangrijke, vrijgegeven ideeën of quotes opnieuw te presenteren en zich toe te eigenen. “Ik ben niet geïnteresseerd in auteurschap, wel in de mogelijkheden die we kunnen bereiken wanneer we ideeën samenbrengen.”

De protestrellen van mei 1968 in Parijs zijn in deze tentoonstelling steeds op de achtergrond aanwezig. “Veel interessante graffiti gaat terug naar die tijd”, weet Tiravanija. De beroemde Franse criticus en theoreticus Guy Debord spoot in 1953 op een muur in Parijs ‘ne travaillez jamais’. De Franse Situationisten, een groep die hielp om Parijs af te sluiten tijdens de rellen van mei ’68, gebruikte deze slogan als strijdkreet. De auto in Tommy Simoens Gallery is een Peugeot uit die periode. De frigobox in de koffer roept een vakantiegevoel op.

Voor Tiravanija vallen kunst en leven samen. Hij ziet kunst als iets wat hij samen met een publiek realiseert. De bezoeker maakt er deel van uit door te eten, praten of fotograferen. Tiravanija maakt kunst toegankelijk door het liefst buiten de muren van een tentoonstellingsruimte te maken. De afstand tussen kunstenaar en publiek verkleint hij door sociale ontmoetingen te organiseren waarbij de grenzen tussen privé en publiek verdwijnen. Zijn werk is steeds gebonden aan de plaats en context waar hij iets toont. “Aan de ene kant is het voor mij moeilijk om in een galeriecontext te werken, aan de andere kant hou ik van een uitdaging. Ik vraag me af hoe kunst in die ruimte werkt. Een manier om dat te doen, is door de kunsteconomie stop te zetten.” Eerder dan bevragen, zwicht hij wel voor de huidige kunstmarkt en kiest ervoor om een deel van zijn werk te verkopen. Het is problematisch dat hij die werken al verwijdert terwijl de tentoonstelling nog loopt. We zien witte vlakken op enkele plaatsen in de galerieruimte. Daar hingen voordien originele kranten van Le Monde van mei ’68 die eveneens bewerkt zijn met graffiti, maar achteraf op aluminium gekleefd zijn voor verkoop.

“Is het mogelijk om mensen samen te brengen en een betere wereld te maken”, vraagt Tiravanija zich af. “Er zijn verschillende manieren om te leven en we moeten leren die van elkaar te accepteren. Als kunstenaar kan ik misschien iets in beweging zetten.”

In een wereld waar eigenbelang, verdeeldheid en angst heerst, roept hij met zijn werk op tot samenhorigheid, respect en genot. Hij creëert daarvoor een doordachte setting die mensen als vanzelf daartoe brengt. Iets uitstellen, maakt ons nieuwsgierig en doet ons gezamenlijk in spanning wachten op de kunst die komt. We worden blij van eten, drinken en warmte en wanneer we voldaan zijn, maken we graag tijd om met elkaar te praten en te lachen. Even vergeten we ons gejaagde leven en genieten we samen van een mooi ontspannend moment.

‘Antwerp Roast’ van Rirkrit Tiravanija is te zien tot en met 20 januari in Tommy Simoens Gallery, Waalsekaai 31, 2000 Antwerpen, België. Open van wo – za van 13 – 17u.