Werner Bischof – Point of View

Bij kunstenaars die op jonge leeftijd zijn overleden, fantaseer ik soms over wat die kunstenaar op latere leeftijd gemaakt zou hebben. Zou Jean-Michel Basquiat, als hij niet tot de Club van 27 toetrad in 1988, ineens nette portretjes schilderen van dames op leeftijd? En dat dan samen met Jackson Pollock die, nadat hij het auto-ongeluk in 1956 wonderwel overleefde, geheelonthouder werd en zich specialiseerde in het maken van installaties van autowrakken?

Sinds kort denk ik ook na over wat voor immens oeuvre de Zwitserse Magnumfotograaf Werner Bischof (1916-1954), die werkte als fotojournalist voor tijdschriften als Life en Picture Post, ons had kunnen tonen als hij niet in Peru bij een auto-ongeluk om het leven kwam. Met circa 220 vintage foto’s en contactafdrukken, brieven en fotoboeken geeft de tentoonstelling Viewpoints in Fotomuseum Den Haag een retrospectief van zijn studiowerk, zijn werk in het Europa van na 1945, en zijn reizen door Azië, Zuid-Amerika en de Verenigde Staten.

Bischof studeerde af aan de Kunstgewerbeschule in Zürich en werd reclamefotograaf. Tegen het einde van de oorlog en na de bevrijding van Europa wordt Bischof fotojournalist. Hij concentreert zich op sociale en politieke onderwerpen, en wil getuigenissen vastleggen. De Zwitser komt veel chaos en vernietiging tegen als fotograaf van de hulporganisatie Die Schweizer Spende (materiële steun die de Zwitsers aan de door de Tweede Wereldoorlog getroffen landen boden) en van het culturele maandblad Du, waarvoor hij in 1946 de fotoreportage Europa maakt.

Eerlijk gezegd vind ik documentatiefotografie lastig. Met beeldende kunst kan ik kijken naar vormelementen, materiaal of techniek, maar bij fotografie kom ik vaak niet verder dan een leek die met een onbenullige vraag de fotograaf tot op het bot kan beledigen. Of zoals een leek zei over de prestaties van de Nederlandse autocoureur Max Verstappen: “Waarom is hij sportman van het jaar? Die auto rijdt toch?”.

Bischof leerde mij door zijn camera en naar zijn werk kijken. Hij transformeert foto’s in schilderijen door te kiezen voor een ander standpunt, een prikkelende kadrering en lijnen die alle kanten op lijken te vliegen. Bij sommige foto’s keek ik enkel naar de lichtval, het beeldrijm of de rust in de chaos. Deze man had een feilloos gevoel voor esthetiek en was technisch zeer vaardig. En dit in een periode waarin geen duizenden foto’s van een scene konden worden gemaakt of erop los gefilterd kon worden. In een Vietnamese uithoek of in de straten van Amsterdam, Bischof zuigt je zo in de foto, zonder effectbejag.

Uit de ruim 150 afdrukken die Bischof sinds de Tweede Wereldoorlog schoot en die in het retrospectief te zien zijn, blijkt dat de fotograaf het gouden randje van de donkere wolk blijft zoeken. Een onuitroeibaar optimisme dat slachtoffers tot helden maakt en de veerkracht van de mens in de vernietiging laat zien. Jammer dat hij 1954 overleed, ik had graag een oeuvre gezien dat tot ver over zijn 100e levensjaar reikte.

Werner Bischof – Viewpoints loopt nog tot en met 12 maart 2017 in Fotomuseum Den Haag