You had me at gorgonzola; Abner Preis

Op vrijdag 17 april opende de tentoonstelling Voyager van Abner Preis in Nieuwe Vide te Haarlem. Op zondag 10 mei reisde ik af naar Voyager; niet zozeer voor Preis, maar voor mezelf. Wat? Ja inderdaad, dat lees je goed. Ik ben namelijk ook te bewonderen in een buitenaards goede video!

Op zondag 12 april zou ik naar Stedelijk Museum in Schiedam gaan om de uitreiking van de publieksprijs van de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs te verslaan. Op de avond ervoor kreeg ik een uitnodiging van Nathalie Hartjes, directrice van Nieuwe Vide, om mee te doen aan een video waarin een ontdekkingsreiziger afreist naar middenaarde en een groep depressieve aliens ontmoet in een outer space bar die veel wegheeft van de Red Room in de Black Lodge uit de televisieserie Twin Peaks.

Ik koester altijd de wens om in het (denkbeeldige) atelier te stappen van een kunstenaar. Meet en greets, documentaires, artists talks; het zijn instrumenten die een inkijk geven in het leven, hoofd en werk van kunstenaar X. Enkele triviale voorbeelden die opborrelen zijn de afkeer die kunstenaar Joost Conijn ervaart wanneer een caissière in een supermarkt vraagt of hij alles heeft kunnen vinden, Karel Appel die een laken onder zijn werken legde zodat zijn vloer niet vies werd en een krantenartikel dat ik heb bewaard waarin Salvador Dali zijn bewondering uitspreekt voor de gratie van de rug van Adolf Hitler. Het zijn de triviale of ronduit absurde feitjes die voor mij onderstrepen hoe bijzonder het is dat die persoon dat werk maakt in die tijd.

Dus toen ik werd gevraagd mee te doen, twijfelde ik niet en liet de uitreiking schieten; meedoen in een video en zien hoe de kunstenaar die video maakt, leek mij iets om van mijn Bucket List af te willen strepen. Eenmaal in Nieuwe Vide aangekomen, legt Abner Preis ons uit wat hij wil gaan doen: wij zijn depressieve, rode entiteiten from outer space met een voorliefde voor gorgonzolacrackers, powerjuice en kersen zonder pit.

Een assistente meet onze hoofden op, maakt een driehoekige hoofdtooi met slierten en voorziet de maskers van CD-Roms die als ogen dienen. Ik hoef als enige geen CD-Roms, ik ben te herkennen aan mijn bril. Met goedkoop materiaal en DIY houding transformeert het kostuum ons – wanneer we plaatsnemen in de rode bar – in piepende, boerende en gorgelende aliens die met gebogen rug en grote kreeftenklauwen rondjes lopen.

Abner Preis neemt samen met zijn team ons door de verhaallijn heen en benadrukt meerdere malen dat wij echt smerig mogen doen. Om het beeld compleet te maken voor de lezer thuis, heeft Preis tijdens die uitleg al een met bubbeltjes plastic bekleed ruimtepak aan waar met zwarte marker een grote penis op is gekalkt. Preis belooft ons dat het er zo slecht uitziet, dat het, ook al zijn we intussen 6 uur verder, echt fantastisch wordt. Uiteindelijk filmt de assistente in één take het stuk; “Kind of like Birdman but then with Lobsters”, voegt Preis lachend toe.

Onderling zit de sfeer er ook goed in. Wanneer je, onherkenbaar, in een uit de hand gelopen kreeftenpak gorgonzolacrackers over je ogen uitsmeert en samen drinkt uit een bakje met bessendrap, dan heb je al gauw het gevoel dat je in hetzelfde schuitje zit. Dat de video eindigt met dat ruimtevaarder en wetenschapper Preis  ( In de video hoor je hem ook zeggen:”Why are you sad, don’t you know that I’m a scientist?!”) ons uitlegt hoe je de Hokey Pokey danst, vormt de glanzende kers op de absurde taart. Stiekem vraagt iedereen zich minimaal een keer af hoe dit in de tentoonstelling vertoond gaat worden.

Zondag 10 mei was het zover, met wederhelft en schoonmoeder (zij deden immers ook mee) bezochten wij Voyager. De tentoonstelling opent met een installatie waar je op een schommelstoel kunt zitten en kunt luisteren naar het antwoord dat oudere mensen uit de Janskliniek te Haarlem op de vraag die Preis stelt geven. De vraag is heel simpel en gecompliceerd tegelijk: “Als je een tijdmachine had, waar zou je dan naartoe gaan?”. Een mevrouw met een licht gedeformeerd gezicht en ontluikende, droge humor geeft een antwoord waar Preis zichtbaar het meest van onder de indruk is: ” I dont want to travel backward or foreward. Present is all that counts. Sometimes I quarrel with that (de dood) but I’ve come to terms with it”.

Vanuit de schommelstoel bestijg je een trappetje naar een hemels plateau waar origami papiertjes liggen, een fonteintje kabbelend pruttelt en een instructievideo van Rei Kakiuichi laat zien hoe je van die origami papiertjes een vlinder kunt vouwen. Het hanteert dezelfde beeldtaal als een boeddhistisch kuuroord, met dezelfde kunstmatige esthetiek. Het doet kitsch aan, maar het liggen op zachte dekens en kijken naar wolken die voorbij vliegen of naar mijn vriend die algauw het vouwen van een vlindertje opgeeft, werkt toch kalmerend.

Vanaf de hemel kun je door middel van een trap en veel kruip- en sluipwerk afdalen tot diep onder zee. Diepzeeplanten, wezens en koraal voorzien van neon-verf en blacklight bewerkstelligen een psychedelische ruimte dat mij deed denken aan black-in-light midgetgolf in Scheveningen. Dit project is onder leiding van Preis gemaakt door een flink aantal families. Het plezier spat er letterlijk vanaf en je vergeet even dat je met je krakkemikkige lijf over een vloerbedekking sluipt terwijl je uit moeten kijken dat je handtasje geen koraal van karton ombeukt. Een decor met zulke psychedelische kwaliteiten dat je er helemaal in opgaat. Een stukje aluminiumfolie wordt een meteoriet, een draadje een gevaarlijke zeeslang van 7 meter lang!

Is het dan heel kinderlijk? Nee. Wanneer je je door een grote octopus hebt gewurmd, kom je aan in middenaarde waar de outer space bar met 2 televisies je het verhaal vertellen van de Scientist die beschaving wil komen brengen aan een andere entitieit; dit doet hij op geheel Amerikaanse wijze waar de clichés je om de oren vliegen. Zijn beschaving bestaat uit alcohol, white crackers (verwijzend naar de bijnaam voor leden van de rechts conservatieve Tea Party in de VS) en het dansen van de Hokey Pokey. Het simplistische wereldbeeld van de mens die beter weet dan de aliens hoe je je je leven moet leiden wordt onderstreept door hoe Preis uitlegt hoe hij dacht, door zijn voorvaderen, dat hij beschaving moest brengen aan vreemde volkeren: “With a gun in one hand and a Bible in the other!”.

Politieke thema’s en sociaal engagement zitten verscholen in de interactieve, publieke performances van Preis waarin ook ruimte is voor participatie, verrassing en speelsheid met een flinke portie Do It Yourself esthetiek. Zonder de weten dat het van hem was, heb ik tijdens Rotterdamse museumnacht 2010 een half uur met vriendinnen in Sunday Morning Vagina van Preis in Showroom MAMA gegiecheld en de binnenkant van de vanille geurende flamoes bestudeerd; een fantastisch en grappig werk dat tegelijkertijd momenten van ongemak voortbracht wanneer een vreemde (vooral als het een man was) het pluche geslachtsorgaan betrad.

Toen ik de video in de rode ruimte bekeek, vroeg ik mij af of ik deze tentoonstelling ook had bezocht als wij er niet inzaten. Het antwoord is minder nobel dan dat zou ik willen toegeven, namelijk waarschijnlijk niet. Echter toen ik de video zag en deze naast mijn beleving en twijfels legde, zag ik de reden waarom ik voortaan elke keer naar een expo van Abner Preis zou gaan. Het was mooi, bizar, goed slecht en ontzettend grappig tegelijkertijd. Preis toont werelden en vertelt verhalen waarin iedereen echt mee mag doen, zonder dat dit ten koste gaat van zijn inmiddels herkenbare esthetiek. En dat uit het niets met eenvoudige materialen en een budget van bijna niets. De kunstenaar is bestudeerd en gewogen, maar niet ontmaskerd; de waardering is enkel toegenomen. Ook zonder mijn weergaloze uitvoering van een depressieve alien kreeft met een oogafwijking.

Abner Preis – Voyager is nog tot en met 31 mei te zien in Nieuwe Vide te Haarlem.