Weekendtip: Stroom – A crushed Image, 20 years after Srebrenica

Alleen nog deze week is A Crushed Image (20 years after Srebrenica) bij Stroom te zien. Met werken van de Rotterdamse kunstenaar Peter Koole en de Amerikaanse kunstenaar Jason File, die tevens aanklager bij het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag is.

Peter Koole. tien pils! IN ZAGREB, 2007-08. Bron: Peter Koole

Waar is Papa? Waar is opa? Waar is broer? Waar zijn ooms? Waar is het fotorolletje? Dit zijn vragen die in het werk tien pils! IN ZAGREB van Peter Koole worden gesteld. Dit werk maakt onderdeel uit van de schilderijenreeks The Balkan Paintings die de Rotterdamse kunstenaar vervaardigde om het trauma ‘Srebrenica’ te doorgronden. Gisteren werd nog in de Nederlandse media bekend gemaakt dat de rechterhand van Ratko Mladic, de oud-generaal Zdravko Tolimir, ook in hoger beroep door het Joegoslavië Tribunaal tot levenslang is veroordeeld. Het proces tegen Mladic loopt nog steeds en Srebrenica vormt een nog niet afgesloten hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis.

Op 11,12 en 13 juli 1995 kreeg het bataljon Dutchbat III, onder leiding van commandant Karremans, te maken met de inname van de enclave door Servische militairen. Karremans vroeg de NAVO om luchtsteun, die te laat arriveerde en te weinig voorstelde om de Servische opmars tegen te houden. Karremans onderhandelde met de Servische bevelhebber Ratko Mladić in hotel Fontana over een vrije aftocht voor de circa 25.000 ingesloten burgers de hun toevlucht zochten in die enclave (klik op documentaire van Dutch Docu Channel over Srebrenica ). Een dag later waren op aanwijzing van Karremans zijn manschappen behulpzaam bij het scheiden van de mannen van de vrouwen en kinderen. Mladic had zijn woord als generaal gegeven dat hij zijn invloed zou gebruiken om de onschuldige moslim populatie te beschermen, zij waren immers “not the target”. Als dank voor deze actie kreeg Karremans van Mladić een schemerlamp. De woorden van Karremans “Is this for my wife?” en “I’m just a pianist” gingen de wereld over, even als feestende en dansende Nederlandse militairen die blij waren dat zij vrij werden gelaten. Enkele dagen later overspoelden de beelden van massagraven de televisie; het verschrikkelijke lot van die duizenden afgevoerde jongens en mannen. Het trauma blijft een open en etterende wond, maar de vraag is – die ook terecht door Koole en File wordt gesteld – voor wie eigenlijk?

Peter Koole – United in Loss.

Peter Koole – United in Loss. (detail). Bron: Stroom Den Haag

Het tweeluik United in Loss van Koole geeft hier een antwoord op dat echt en spot on door de ziel snijdt. Centraal staat 11 juli 2010, de dag waarop het Nederlandse voetbalelftal de WK-finale met 1 – 0 verloor van Spanje (de run van Arjan Robben en die verfoeide grote teen van Iker Casillas) en waarop 775 geïdentificeerde slachtoffers van de massamoord bij Srebrenica werden herbegraven. United in loss: Johannesburg- Srebrenica Sunday 11 juli 2010 prijkt op een door Koole geschilderde oranje T-shirt in Heineken font. Geniale vondst met een ondertoon die zo koud is als de grond waarin de slachtoffers hun laatste rustplaats hebben gevonden.

Jason File die, als kunstenaar en aanklager bij het Joegoslavië tribunaal, een unieke kijk heeft, onderzoekt het zogenaamde compressie-algoritme van een internationaal strafhof. De fysieke resten van een slachtoffer dat is opgegraven uit een massagraf, worden onder een tentdoek omgezet in woorden en beelden op papier door een onderzoeker die een rapport opstelt. Het rapport wordt een stand in voor het echte werk, voor de geur van de locatie, het vuil, het gevoel van een bot dat op zijn beurt de persoonlijke ervaring vervangt van het slachtoffer, die nu onherroepelijk verloren is. Om de feiten die relevant zijn voor het doel van het onderzoek te kunnen destilleren, wordt veel ruwe en rauwe informatie en ervaring verwijderd, zoals van een RAW foto met de hoogste resolutie en beeldkwaliteit naar een JPEG of MP4. Wanneer een definitieve uitspraak volgt, zoals in het geval van Zdravko Tolimir op 8 april 2015, dan kan het verslag van een bepaald bloedbad in een dorp zijn teruggebracht tot een paar alinea’s met daarin de meest relevante gegevens. Jason File verwerkte het proces van comprimeren op artistieke wijze in The Hole Truth, een serie van 12 werken met de titels Stop, Next Time, Fix Facts, Code Map, Dead Radio, Vague Day, The End, Uncharted Territory, Empty Mark, Wild Metal, The Void en White Noise.

Jason File – The end. 2015. Onderdeel van de serie The Hole Truth, 2015.

Jason File’s Erasing a Classified Military Document uit 2013 is inhoudelijk commentaar op dat proces van comprimeren. Deze video documenteert een performance van de kunstenaar waarin hij met behulp van een industriële versnipperaar de materiële vorm van een institutioneel militair geheim vernietigt en het zoekt naar de esthetische en kritische inhoud van een echte gebeurtenis.

Jason File, Erasing a Classified Military Document, Video Still. 2013

Het onaangename beeld dat mij bijblijft, is dat de industriële versnipperaar symbool staat voor de media en wij – noem het de regering, de Nederlandse cultuur of het collectieve geheugen van Nederland – de geheime documenten (lees: informatie waardoor Nederland niet goed uit de verf komt) erin stoppen waardoor Srebrenica in de vergetelheid raakt. A crushed Image slaat niet alleen op de familiefoto’s van moslimgezinnen zonder zoon, oom, opa, vader of neefje maar ook op dat vlekje op het blazoen van Nederland. De kunstenaars Peter Koole en Jason File en Stroom hebben met deze tentoonstelling hun best gedaan om die ‘geheime documenten’ weer te plaatsen waar ze horen; in onze herinneringen en in onze harten. Want Srebrenica, dat was echt erg.

Zondag 12 april is de finissage. Om 15:00 vindt een gesprek plaats met Peter Koole en Jason File over 20 jaar Srebrenica. Voor meer informatie zie de website van Stroom Den Haag.