Het leven zoals het is

Thomas Verstraeten plaatst begin 2019 een camera aan zijn voordeur en legt de gebeurtenissen in zijn straat een jaar lang nauwgezet vast. Daarover wil hij een theatervoorstelling en een videowerk over ‘Familiestraat’ maken. Wanneer COVID-19 en de eerste lockdown hun intrede doen, beslist hij om een jaar langer observaties te doen en richt zich op 2020. Het anders zo bruisende straatleven, maakt plaats voor ongeziene taferelen. De voorstelling en het videowerk starten op nieuwjaar met veel vuurwerk, drukte en feestgedruis. Tijdens de eerste lockdown ligt de straat er verlaten bij. In de zomer wordt het een speelstraat waar kinderen en jongeren zich amuseren met verstoppertje spelen, voetballen, steppen, hangen en vechten. Dan volgt de avondklok en tegen het einde van het jaar de tweede lockdown. Op oudejaarsavond om half elf chargeert de politie door de straten om het feest de kop in te drukken. De spanning is te snijden. De opname eindigt op 1 januari 2021, drie minuten na middernacht. De straat ligt er doods bij. We horen enkel het tikken van een straatlamp.

Verstraeten is met ‘‘Familiestraat’ niet aan zijn proefstuk toe. Typerend voor zijn werk zijn de levensgrote maquettes, waarbij de stad het decor vormt voor zijn installaties, performances en video’s. Naast beeldend kunstenaar is hij ook theatermaker, regisseur en medeoprichter van het theater FC Bergman. In 2014 maakt hij met ‘Pierre Menard’s Paradox’ een exacte kopie naar de werkelijkheid van het Marokkaanse theehuis Tanger. Dat gebeurde aan de overkant van de straat in een tentoonstellingsruimte in de toenmalige locatie van Sint-Lukas Hogeschool Antwerpen. In die replica laat hij twintig minuten van de werkelijke gebeurtenissen tien dagen eerder uit het theehuis opnieuw plaatsvinden. Deze legde hij voordien nauwkeurig vast in een gedetailleerd scenario en het re-enactment gebeurt door stamgasten uit het theehuis. Ze drinken thee, koffie, kaarten of spelen domino. Het gemonteerde videowerk doet nauwelijks vermoeden dat het om een kopie gaat. De aandachtige kijker ziet wel dat het publiek de voorstelling volgt door ramen en deuren. Bij Fred&Ferry Gallery toont Verstraeten de maquette, de video en restanten van de installatie. “De deur, de ramen, de schilderijen en de stoffen heb ik bijgehouden”, aldus Verstraeten. “Net zoals je in een archeologisch museum met originele stukken de suggestie van wat het ooit was weergeeft, toon ik nu hoe die installatie er ongeveer uitzag.” Het is een sleutelwerk en toont de ervaring die hij opbouwt nog grootschaligere projecten. “Ik beschouw het als mijn eerste werk, waarbij ik iets bijzonders creëerde, wat ik verder onderzoek.”

Voor ‘Familiestraat’ bouwt Verstraeten zijn straat grotendeels na uit karton met aan het einde van de straat een tribune. In dat decor speelt hij samen met buurtbewoners 35 re-enactments van echte straatgebeurtenissen. De voorstelling vond plaats in september 2021 en duurde zes uur. Nu zien we bij Fred& Ferry de videomontage in een beeldende kunstcontext. Die bestaat uit opnames, gemaakt tijdens de twee repetitiedagen en de voorstelling. Deze videomontage is een autonoom werk en toont niet dat er publiek bij de voorstelling was. “Met video-opnames kan ik de performers van dichtbij in beeld brengen”, duidt Verstraeten. Dat levert beklijvende beelden en bijzondere portretten op. We zien de guitige blik van jongeren of een trillende lip van een jongen wanneer hij voelt dat de camera op hem inzoomt. Het zijn zaken die de authenticiteit en spontaniteit versterken. We vergeten vaak dat we naar een decor kijken. Licht, geluid en regen versterken het realiteitsgehalte. Aan het begin en het einde van de videomontage zien we kort de achterzijde van het decor. In bepaalde scènes met weinig actie, krijgen we een maquettegevoel, doordat onze aandacht naar de kartonnen gevels en het onnatuurlijk licht verschuift. Verstraeten vindt het noodzakelijk om de performers in een decor te laten spelen. “Dat creëert afstand tot de realiteit en biedt de mogelijkheid om evidenties in vraag te stellen. Ik wil dat je voelt dat de performers de werkelijkheid naspelen.”

In navolging van de happenings en performances uit de jaren zestig, heeft Verstraeten interesse in het sociale weefsel van een stad. Kunst kan je met iedereen maken. “Ik kies voor mensen die niet opgeleid zijn tot acteur”, vertelt Verstraeten. “Hun oprechtheid vind ik net ontroerend. Soms spelen ze ernaast of kijken ze in de camera, maar dan voel je net dat het raakt aan het echte leven.” Voor ‘Familiestraat’ vindt hij een diverse groep van 250 deelnemende buurtbewoners. “Ik ging deur aan deur met de vraag of ze willen meespelen in een theatervoorstelling en een film. Soms twijfelen ze omdat ze zich geen acteur voelen, maar ik vertel dat ze gewoon zichzelf mogen zijn. Van de 80 huizen uit mijn straat deden er 30 mee, verder heb ik nog mensen uit de buurt gezocht. Ik sprak met alle mensen uit mijn wijk, zonder dat ze daarom meededen. Die ontmoetingen op zich maakten het project al bijzonder.”

Het scenario schrijft Verstraeten tot in de puntjes uit. Eens de voorstelling begint, ziet hij zichzelf niet als regisseur. “Ik beschouw mezelf als een verkeersregelaar die zegt naar waar en wanneer iedereen naartoe moet wandelen.” De uitvoering zelf ligt grotendeels in handen van de performer. “Wat er dan gebeurt, is zo schoon en oprecht dat je dat niet kan repeteren”, stelt Verstraeten vast.

‘Familiestraat’ bevindt zich in Antwerpen Noord in de Seefhoek, wat de naam heeft om een probleemwijk te zijn. Verstraeten stelt vast dat een stad uit subgroepen bestaat die elkaar soms nooit kruisen. “We denken graag in clichés over mensen die niet tot onze groep behoren.” Hij beschouwt diversiteit aan nationaliteiten en religies in zijn straat net als een meerwaarde. Er is onder meer een kerk, een moskee, een nachtwinkel, een groothandel voor Chinese restaurants en een yogastudio. “Ik zie het als een rijkdom die mogelijkheden biedt en ik stel vast dat we in onze straat op een harmonieuze manier samenleven.” Dat brengt hij met zijn werk treffend in beeld. Zowel bij het theehuis Tanger als bij ‘Familiestraat’ kiest Verstraeten voor een plek waar verschillende werelden samenkomen. Vreemd en vertrouwd gaan hand in hand. “In Tanger voel ik me geaccepteerd, de mensen zijn vriendelijk, maar ik blijf een buitenstaander. Dat fascineert me en het voelt voor mij zoals een theater waar ik naar kijk.” ‘Familiestraat’ is ook herkenbaar, zodat we ons daar meteen mee identificeren. Toch voelen we ons als publiek ook een buitenstaander die een schouwspel waarneemt.

We kijken naar het reilen en zeilen van het leven in ‘Familiestraat’ en naar hoe we samen de wereld vorm en kleur geven. Verstraeten toont de gewone, alledaagse realiteit. Dat levert een bont geheel aan taferelen en gevoelens op. Het ene moment schoon en vreedzaam, het andere vuil en heftig. Of hoe alles geleidelijk aan van het ene in het andere vloeit. Verstraeten tracht ons leven te begrijpen. “Iets banaals zegt veel over wie we zijn en waarom we dingen doen”, vindt hij. Hij vraagt zich af waarom we graag elders kijken en de waardevolle zaken die rondom ons gebeuren vergeten. Verstraeten koppelt de gebeurtenissen in zijn straat aan wat er in de wereld gebeurt, zoals de coronacrisis. In het lokale openbaart zich het globale en vice versa. Alles staat met elkaar in verbinding en heeft invloed op elkaar. Ondanks alles wat er gebeurt, blijft het leven ook gewoon doorgaan. Die verbondenheid uit zich ook in het gemeenschapsgevoel, waarbij Verstraeten een verzoenende rol opneemt om de complexiteit van zijn straat te verbeelden. Die rol uit zich in het evenwaardig zijn van iedereen die er woont. Het maakt niet uit wat je achtergrond of overtuiging is en of je de bedenker of de uitvoerder van het werk bent. Voor dat respect krijgt Verstraeten nog steeds warmte terug wanneer hij in zijn wijk is. De deelnemers komen ook trots naar de voorstelling en de tentoonstelling kijken. Een wijk met een slechte reputatie staat plots in een nieuw daglicht. Kunnen we de clichés en vooroordelen uit het raam kieperen?

Te zien tot 2 juli 2022 ‘Look out of the window. What you are seeing is called history.’ Fred&Ferry Gallery, Leopoldplaats 12 in Antwerpen. Open van do – za van 13-18u.