Een droom realiseren

Ter gelegenheid van Beaufort 21, het driejaarlijkse kunstproject langs de Belgische kust, staat er in Knokke-Heist een eventcontainer. Deze is toegankelijk voor bezoekers en daarin staat Ruben Bellinkx’ grote maquette van het projectvoorstel ‘Dive’. Een snelweg vertrekt vanuit de duinen over een viaduct en verdwijnt onder de zeespiegel. Door de toegankelijke en werkelijkheidsgetrouwe weergave, verplaatsen we ons even naar die denkbeeldige locatie. De maquette spreekt tot de verbeelding, maar roept al gauw een ontwrichtende situatie op. Wat is er aan de hand? Is de zeespiegel gestegen of gebeurde er een natuurramp? Het heeft iets beangstigends maar lokt ook nieuwsgierigheid uit. Wat bevindt er zich onder de zeespiegel?  “Ik hou van de verbeelding van de weg naar het onbekende”, aldus Bellinkx. “Daarnaast vind ik het een boeiend idee om alle wegenkaarten transcontinentaal met elkaar te verbinden. Het is een ode aan de snelweg en tegelijkertijd wijst het op de ondergang van die vooruitgang door de klimaatverandering en een gewijzigde visie op mobiliteit.”

Aan de container, waarin de maquette van ‘Dive’ staat, hangt een tekst in vier talen die het project schetst en CAT-tekeningen tonen mogelijke invullingen. “Het is niet zomaar conceptueel idee”, benadrukt Bellinkx. “Ik wil tonen wat haalbare integraties in de toekomst zijn.”

Wat in 2005 ontstond als een wild idee met de schets ‘Golfbreker’, evolueert tot een lang proces van vallen en opstaan. De maquette maakte hij eerder al voor de tentoonstelling ‘De zindering van de zee’ in 2019 in Den Haag, waar internationale kunstenaars in dialoog traden met De Mesdag Collectie. Datzelfde jaar lijkt het er even op dat ‘Dive’ er daadwerkelijk zal komen. Wanneer Bellinkx zich informeert bij de afdeling Kust van de Vlaamse gemeenschap naar de mogelijkheden voor de uitvoering van zijn project, lopen de voorbereidingen voor een nieuwe strekdam in Blankenberge. Ze zoeken op dat moment nog naar geschikte bekleding voor de strekdam. Plots rijst het idee om die te bekleden met Bellinkx’ voorstel. Er ontstaat enthousiasme voor een aangepast ontwerp van ‘Dive’ zonder viaduct. Aangezien de golfbreker er sowieso komt, zou ‘Dive’ een functionele interventie worden en veel betaalbaarder. Na lang en veel onderhandelen, ontstaan er steeds meer onzekerheden en problemen. Om er enkele te benoemen: elk element van de bekleding moet bestand zijn tegen tien Beaufort. De waterkant kan door eb en vloed glibberig worden door algen en dus gevaarlijk voor bezoekers. De snelweg zou niet breder zijn dan een fietspad. De dam verbreden tot de snelweg een realistische breedte heeft, zou een enorme meerkost zijn. Bellinkx moet steeds meer afzien van zijn oorspronkelijke idee. Hoe langer hoe meer blijkt het te mooi om waar te zijn. Niemand durft zijn nek uitsteken en de kunstenaar bijt in het zand. Bij Bellinkx wakkert het een hoopgevend gevoel aan. Hij blijft erin geloven dat het mogelijk moet zijn. Daarom beschouwt hij de maquette in Beaufort ook als een ‘work in progress’.

Bellinkx houdt van waanzinnige projecten. In 2014 bracht hij een boek uit over zijn werk met als titel ‘No obstacle, no image’. “Ik zoek steeds weerstand op en kies voor langdurige en ingewikkelde projecten”, aldus Bellinkx.

Hij is lang niet de enige kunstenaar die een droom najaagt en wil vertalen naar een reusachtige ingreep. Tot 3 oktober 2021 konden we in Parijs de ingepakte Arc de Triomphe van Christo en zijn vrouw Jeanne-Claude gaan bekijken. Hun doorzettingsvermogen is bewonderenswaardig. Typerend voor hun werkwijze waren de ellenlange voorbereidingen om een werk te realiseren. Bureaucratische belemmeringen leidden bij Christo’s en Jeanne-Claude’s projecten tot massaal veel overleg. Argumenteren en verdedigen van de voorstellen, vormden een belangrijk onderdeel van het werk. Een van zijn bekendste werken is het ingepakte Reichstag, het parlementsgebouw in Berlijn (1995). Het was 24 jaar durende administratieve lijdensweg om dat te realiseren. Voordat de Pont-Neuf in Parijs in 1985 met een glanzende zandkleurige stof kon ingepakt worden, moesten Christo en Jeanne-Claude tien jaar onderhandelen. Het idee om de Arc de Triomphe in te pakken, ontstond al in 1962. Toen Centre Pompidou in 2017 een retrospectieve aanbood, kwam Christo met het toenmalige voorstel. Nu volgde wel snel de toestemming om het uit te voeren. Christo durfde haast niet te geloven dat het mogelijk was, maar postuum is zijn droom werkelijkheid geworden. Door de schaalgrootte was het inpakken van de Arc de Triomphe logistiek een huzarenstukje. Christo en Jeanne-Claude kozen meestal voor megalomane projecten met een indrukwekkend en knap resultaat tot gevolg. Ze durfden absurd te denken en gingen er voluit voor om die zaken ook te realiseren.

Ingrijpende kunstingrepen in de openbare ruimte hebben zowel bewonderaars als critici. ‘Dive’ van Bellinkx kan een ontmoetings-, ontspanningsplek en een trekpleister voor toerisme worden. Een snelweg is een plek die refereert aan negatieve connotaties: lelijk, vervuilt en onaangenaam om te vertoeven. Ontdaan van zijn functie krijgt die plek een andere beleving. De ingepakte Arc de Triomphe vormde een belevingsplek met internationale uitstraling en lokte een stroom aan bezoekers. De druk bereden rotonde op Place Charles de Gaulle was speciaal voor deze gelegenheid autovrij gemaakt. Dat zorgde ervoor dat de omgeving tijdelijk anders beleven werd.

Om de kans op de realisatie van een groots project in de openbare ruimte te vergroten, is het eerst al een kwestie om de juiste mensen op juiste moment te benaderen. Bellinkx moet iemand treffen die gewonnen is voor het idee, in het project gelooft en ervoor door het vuur zou gaan. Bijkomend moet hij de financiering van zijn kostelijke project rond krijgen. Een golfbreker die hoe dan ook moet gebouwd worden, biedt mogelijkheden om het project betaalbaarder te maken en het nuttige aan het aangename te koppelen. Christo’s en Jeanne-Claude’s ingepakte Arc de Triomphe kreeg meteen als kritiek dat het een doelloos, geldverslindend project is. Geheel onterecht, want het kunstwerk zet aan tot anders kijken en het kostenplaatje van 14 miljoen euro financierden Christo en Jeanne-Claude zelf. Net zoals bij hun andere kunstprojecten, verkochten ze tekeningen en maquettes die tot stand kwamen tijdens de voorbereidingen om hun werk te bekostigen. Ze deden zelfs geen beroep op sponsors of subsidies om de vrijheid over hun werk te behouden.

Als Bellinkx de kans krijgt om ‘Dive’ te realiseren, brengt hij hoe dan ook een controverse op gang. De ingreep zal veel ruimte in beslag nemen en het blijft een viaduct uit asfalt. Welke invloed heeft het op de habitat van planten en dieren? Wat is de impact op het milieu voor de productie van asfalt? Bij hoge temperaturen wordt asfalt heel warm, zacht en vies. Wie zal er instaan voor het onderhoud van de sculptuur?

Daar waar het bij Bellinkx om een permanente ingreep gaat, hebben Christo en Jeanne-Claude het voordeel van het tijdelijke aspect. Dat sust kwade tongen die vinden dat een belangrijk monument, zoals Arc de Triomphe oneerbiedig wordt behandeld. Verder krijgen zij niet geheel onterecht veel kritiek over de duurzaamheid en milieu-impact van de enorme hoeveelheden stof, touw en staal. Ze kiezen voor duurzaam geproduceerd en volledig recyclebaar materiaal. De helft van het materiaal voor dit project wordt herbruikt. Het blijft onduidelijk waarom dat voor de andere helft niet kan, wat nog ontzettend veel materiaal is.

Hoe dan ook zijn Christo en Jeanne-Claude steeds blijven ijveren voor hun projecten. Ze bleven erin geloven dat het ergens mogelijk moest zijn. Bellinkx kan een voorbeeld nemen aan hun volharding. Wanneer beslist een kunstenaar om een absurd idee in daden om te zetten? Hoe ver ga je daarin als kunstenaar en hoeveel tijd en energie offer je eraan op? Bellinkx wil er alvast niet zijn levenswerk van maken. De maquette geeft hem de kans om het werk af en toe weer onder de aandacht te brengen, mensen uit te nodigen en nieuwe contacten te leggen. Hij denkt er ook over om iemand aan te stellen die zich bezighoudt om een uitvoerder voor het werk te vinden. Wie heeft er zo veel begeestering en passie als de kunstenaar zelf? Dat waren alvast cruciale aspecten van Christo’s en Jeanne-Claude’s om anderen warm te maken voor hun voorstellen.

Welke en hoeveel compromissen is Bellinkx bereid om te maken? Wat blijft er nog van het oorspronkelijke idee over? Het levert sowieso al een boeiende denkoefening op en een leerrijk proces. Maar daar laat Bellinkx het niet bij. De realisatie van ‘Dive’ was zo dichtbij dat hij het projectvoorstel niet zomaar loslaat tot alle mogelijkheden benut zijn. Of hoe sterk de magie is van een droom die werkelijkheid kan worden.

Ruben Bellickx ‘Dive, een voorstel’ tot 7 november te zien als onderdeel van Beaufort 21, container, Zeedijk-Heist 8300 Knokke-Heist.