Kunst in een ontwijde kerk

Sinds de oprichting in 2004 is Kunsthal Extra City al vier keer van locatie veranderd. Verhuizen betekent een nieuwe start. Met de komst van de nieuwe artistiek coördinator Joachim Naudts in het najaar van 2020 kwam de verhuis dan ook niet ongelegen. Het biedt een kans om zaken in een ander daglicht te plaatsen en te herdenken.

De ontwijde kerk bevindt zich in een levendige straat met veel passage. Het is een wijk in Borgerhout waar mensen uit diverse culturen wonen. Niet alle buurtbewoners kennen deze ruimte, sommigen komen nieuwsgierig eens kijken. Mensen die wel vertrouwd zijn met een kerk laten zich verrassen door de nieuwe context. Kunsthal Extra City stelt de kerk, de kapel en de binnentuin open. In de kerk zullen er jaarlijks twee à drie tentoonstellingen plaatsvinden, in de kapel vier à vijf per jaar en in de tussenruimtes, de zogenoemde periferie, zal het werk zeker een jaar te zien blijven. De kapel is voorzien voor solotentoonstellingen van kunstenaars die in Antwerpen nog niet aan bod kwamen en die gebeuren door externe curatoren. De locatie op zich is al een bezoek waard. De tuin vormt een oase van rust in het drukke en dichtbebouwde stadsgedeelte. Nu vormt het een ontmoetingsplek, maar er zijn ideeën om daar in de toekomst ook werk te exposeren. In die tuin grenst Extra City aan AAIR, wat hun samenwerking versterkt. AAIR is een residentieplek en biedt ook ateliers aan voor kunstenaars.

De eerste tentoonstelling in de kerk is een groepstentoonstelling met als thema: wat betekent het om radicaal naïef te zijn of naïef radicaal? De werken bevragen de manier waarop we met elkaar omgaan. Een half mens, half dier kijkt ons bij de ingang verwonderd aan. ‘Anare agnilie’ (2021) is een sculptuur van de Senegalese kunstenares Seyni Awa Camara. Het werk toont hoe alles en iedereen beïnvloed wordt door elkaar en dat verschillende culturen naast elkaar kunnen bestaan. Andere werken bekijken de moeilijkheden om in de huidige maatschappij stand te houden. Hoe vinden kunstenaars een evenwicht tussen het uitbouwen van hun praktijk en financieel rondkomen? Extra City huurt Ben Benaouisse in als kunsttransporteur. Zijn tekeningen ‘Drawing & Driving’ (2021) zijn het resultaat van performances die hij uitvoert wanneer hij aan het stuur van de bestelwagen zit. Katarina Zdjelar maakt een video-installatie en baseert zich op archiefmateriaal van een dansstudio voor vrouwen, opgericht door Dore Hoyer in het naoorlogse Dresden. Met haar werk zet ze zich af tegen geweld en de toenemende ongelijkheid en plaatst ze verbondenheid centraal. De videotriptiek van Saddie Choua gaat over economische machtsverhoudingen en de rol van racisme, seksisme en ongelijkheid bij werkende vrouwen. De film ‘OK’ (2021) van Helga Davis en Anouk De Clercq bevraagt de relaties tussen positie en huidskleur naar aanleiding van de Black Lives Matter-protesten. Het mensenjachtmuseum van Thomas Bellinck komt knap tot zijn recht in de kerk. De felblauwe gordijnen en de gemuilkorfde hond trekken meteen de aandacht. Als bezoeker moeten we in biechtstoelen gaan zitten om zijn werk te beluisteren. Wat daar wordt opgebiecht is niet mals. Sinds 2015 voert Bellinck gesprekken met grensmanagers, mensen die werken bij instituten en agentschappen van de Europese Unie. Het gaat over bedenkelijke hedendaagse technieken om asielaanvragers aan te pakken, te registreren en op te sporen, waarvan wij een nagespeelde versie horen, want de originele opnames zijn strikt geheim. De tentoonstelling in de kerk raakt heftige thema’s aan en richt zich voornamelijk op politiek correct werk. Ook de keuze voor Michèle Magema, een Congolees-Franse kunstenares volgt die teneur. Magema toont in de kapel foto’s, lasergravures en een muurtekening met als vertrekpunt de Congolese diaspora in de jaren tachtig en negentig. Ook hier staat het rassenverschil en de daarbij horende trauma’s centraal.

De kerk baadt in een religieuze sfeer. Ze mag dan ontwijd zijn, het blijft een geladen ruimte die nadrukkelijk aanwezig is. De aanwezige architectuur en de inrichting van de voormalige kerk zorgen voor een moeilijke en belangrijke denkoefening. Wat voeg je nog toe aan deze ruimte? Hoe presenteer je kunst in een kerk? We zien de kerk in de oorspronkelijke vorm met een minimale scenografie. Dat vertaalt zich meteen in het onthaal, een sobere witte kiosk met veel glas ontworpen door Rotor. Het is een beschermd gebouw, daarom gaat de keuze veelal naar sculpturen, installaties, videowerk en performances. Toch blijft het zoeken naar een evenwicht tussen de drukte van bijvoorbeeld, de vloertegels, de zuilengang en de glasramen. De werken die op de ruimte zijn afgestemd, komen het best tot hun recht. De kapel is de meest neutrale en evidente ruimte omdat de muren bedekt zijn met witte wanden.

Voor ‘Periphery’ nodigt Extra City kunstenaars uit om met hun werk in dialoog te gaan met de ruimte. We leren niet alleen verborgen of onopvallende plekken kennen in de periferie van de kerk. De kunstenaars doen ons ook nadenken over de locatie. Door knap in te spelen op de ruimte vormen deze bijdragen een geslaagd onderdeel. Meryem Bayram klemt een reeks houten cirkels in de gang die de monniken vroeger gebruikten om naar de kapel te gaan. Haar werk maakt de grootte en het volume van de gang voelbaar. Het lijnenspel van en de lichtinval zorgen voor een visueel schouwspel. Op het balkon onder het orgel, waar vroeger de organist en het koor zaten, plaatst Geert Goiris een videoprojectie van twee beatboxers. Dagelijks om 15u galmen de beatboxers hun doordringende, intense klanken door de kerk. Op andere tijdstippen zijn ze door een koptelefoon te horen. De trillende tongpiercings in een nis van het kunstenaarsduo CMMC zijn bevreemdend en minder overtuigend. Imge Özbilge projecteert een engel in relatie tot glasramen. Deze serafijnengel is een Byzantijns mozaïek uit de Hagia Sophia in Istanbul, een voormalig museum dat sinds 2020 terug als moskee fungeert. Daar gebeurt dus de omgekeerde beweging, iets wat Özbilge fascineert. Hoe kijken we naar de religieuze taferelen, zoals glasramen in een ruimte die nu kunst presenteert? Ook de goud en blauwkleurige miniaturen van Mekhitar Garabedian hebben oog voor verandering. Ze verwijzen naar handgeschilderde Middeleeuwse muzikanten uit een Armeens boek met miniaturen. Eind 2020 vindt er een conflict plaats tussen Armenië en Azerbeidjan. De Armeens enclave Artsakh is daarmee terug ingenomen door Azerbeidjan. Zonder vredesakkoord is eeuwenoud Armeense erfgoed bedreigd. Garabedian draagt het werk op aan Komitas. Het werk van deze Armeense priester, componist en pionier in de etnomusicologie zorgt ervoor dat duizenden volksliederen nog steeds bewaard en gekend zijn. De ingreep van Maëlle Dufour vraagt om een aandachtige kijker. Het bevindt zich in een verloren ruimte buiten tussen de kerk en de kapel. Wat we zien is moeilijk te definiëren, maar diverse materialen zijn gevallen. Vormen ze puin of een constructie? Onderaan ligt voornamelijk puin en bovenaan zijn het restanten van platen. Deze bevatten kleur, wat door het zonlicht voor een regenboog aan kleuren op de vloer in de binnenruimte zorgt.

Met welke tentoonstellingen open je een nieuwe ruimte? De voorkeur van Extra City gaat meteen naar politiek correct werk. Het is een trendgevoelige keuze maar hoe gepast is die om een ruimte in te wijden? Een boeiende kennismaking met de ruimte krijgen we voornamelijk met de werken die inspelen op de locatie en deze bevragen. Extra City profileert zich als plek waar kunst, kunstenaars en stadsbewoners kunnen samenkomen. Voor wie niet vertrouwd is met beeldende kunst zijn de tentoonstelling in de kerk en de kapel alvast geen evidente kennismaking. Om buurtbewoners aan te spreken is het vaak te weinig toegankelijk werk. Welke tentoonstellingen en kunst breng je en tot welk publiek wil je je richten? Op deze vragen neemt Extra City nog geen duidelijk standpunt in. Dat is voor de opening van deze ruimte een gemiste kans.

‘Radically Naive /Naively Radical’ tot 10 oktober, ‘Periphery’ tot 8 mei 2022, Michèle Magema met ‘Watermarks, silent traces’ tot 7 juli in Kunsthal Extra City, Provinciestraat 112, 2018 Antwerpen. Open op do en vr van 13-19u en op za en zo van 11-18u. Tijdslot reserveren via onderstaande link.