Sorry Closed / Topp & Dubio’s roadtrip door Athene (part 1)

Platforms Project is een kunstbeurs voor artist-run spaces. Voor ons was het ook een reden om nu eindelijk eens een bezoek te brengen aan de stad waar wij wel eerder exposeerden, maar die wij nog niet zelf hadden ervaren. ‘Sorry Closed’ was de titel van de installatie die we op Platforms Project toonden. De titel verwijst naar de tijdelijke sluiting van spaces die aan kunstbeurzen deelnemen. Tegelijkertijd was het ons excuus om niet continue op de beurs aanwezig te hoeven zijn en waarmee wij onszelf de ruimte gaven om Athene te verkennen. De tekst, die de basis vormde voor de installatie, hing al jaren in ons atelier en was daarmee onze enige tastbare getuigschrift van een mogelijke relatie met Griekenland.

Tien jaar geleden vonden we de tekst als afbeelding op internet. We denken dat het een briefje op het raam van een Grieks restaurant zal zijn geweest, een excuusbriefje dat op vrijzinnige en poëtische wijze uitlegt waarom ‘de zaak’ van 4 juli (Independence Day in de Verenigde Staten) tot 9 juli gesloten is. Onafhankelijkheidsdag is iets om te vieren tijdens een independent art fair. Dus het leek ons ook mogelijk dat het hier om een Grieks-Amerikaans artist-run restaurant zou kunnen gaan, dat jaarlijks naar Griekenland afreist om zich te laven aan cultuur, geschiedenis, eten en nieuwe energie.

Hoe dan ook, voor ons was het de mogelijke start van een relatie tussen Topp & Dubio, Platforms Project en Athene. De installatie die er uit voortkwam is een vertaling van de belangrijke tekstelementen in zelfstandige objecten, kleine installaties en visuele ideeën. De hoofdrolspelers, de gebeurtenissen, de verwijzingen en de drie schrijffouten werden door ons in kleine installaties omgezet opdat bezoekers de installatie zouden kunnen lezen zoals men ook de op de achterwand opgeblazen tekst kan lezen. Net als de tekst bevatten ook onze objecten diverse (historische) verwijzingen. De wisselwerking tussen tekst en beeld rondom het Griekse epos over heldendaden en voedsel, leek ons een goede test voor onze first date in Athene. Het plan slaagde boven verwachting en veroorzaakte vele interessante gesprekken met beursbezoekers.

Voor, tijdens en na de opbouw van de beurspresentatie hebben we momenten gepland voor ontmoetingen in de stad.

Laten we beginnen bij und. Athens, de alternatieve gids voor hedendaagse kunst en cultuur in Athene. We hebben een afspraak met de initiatiefnemers Kiriakos Spirou en Natassa Pappa. Ontwerper Pappa volgde een masteropleiding aan het St. Joost in Breda, een inspirerende periode met interessante docenten die haar een breder en meer filosofisch gericht perspectief boden op het ontwerpproces. Helaas werd het beleid na een jaar gewijzigd en kreeg de opleiding een meer praktische vorm waarin functionaliteit het won van de inhoud. Pappa heeft een fascinatie voor stedelijke kaarten en plattegronden en besloot op het St. Joost om een alternatieve kaart van Athene te ontwerpen. Het project resulteerde in een fraai boekje met stadsroutes die als abstracte vormen in de publicatie werden getoond.

Na haar studie in Nederland besloot Pappa naar Athene terug te keren. Daar liep ze Kiriakos Spirou tegen het lijf. Hij bleek een vergelijkbare interesse te hebben om de stedelijke kunst en cultuur in kaart te brengen. Nu maken ze samen elk jaar een kaart van alle hedendaagse kunstplekken in Athene. Het is een jaarlijkse scan die als zelfstandige publicatie wordt uitgebracht en in oktober verschijnt . Is dat de start van het seizoen? Nou, er is volgens Spirou niet echt sprake van een cultureel seizoen. “In oktober en november gebeurt er het meest, in december treedt de winter aan en wordt iedereen een beetje depressief, dan begint het wachten op de lente en gaan de meesten naar de eilanden om feest te vieren tot augustus. In mei en juni zijn er wel veel activiteiten dankzij festivals en beurzen zoals Platforms Project.”

We nemen de kaart met alle artist-run spaces, off-spaces, unspaces, galleries en institutions mee en voegen de adressen aan onze eigen lijst toe.

Voor onze tweede afspraak zijn we te gast bij A-Dash, een onafhankelijke projectruimte die vooral een vrijplaats wil zijn als residencyplek. In 2016 werd een leegstaand en vervallen pand betrokken om er enkele ateliers en een gastruimte in te vestigen. Door middel van crowdfunding werd de renovatie bekostigd. We spreken Eva Isleifs, die samen met Zoe Hatziyannaki, de boel organiseert. Isleifs komt uit IJsland en kan hier verblijven dankzij een beurs. A-Dash ontvangt kunstenaars uit verschillende landen en stelt zich gastvrij op. Er is ruimte voor onderzoek, voor ontmoeting en voor kleine tentoonstellingen. Bij gebrek aan visitekaartjes brengen we onze meegebrachte koetjesrepen in.

Op dit moment is Luke Burton uit Londen ‘in da house’. Hij heeft de afgelopen maanden onderzoek gedaan naar sieraden en decoratie in het oude en nieuwe Griekenland en is in de weer met allerlei materialen en objecten die als sieraad kunnen worden gepresenteerd. De vraag waar hij nu mee worstelt is of hij zijn presentatie in de vorm van traditionele museale displays moet vormgeven of meer aansluiting moet zoeken met de ruwe ruimte waarin het wordt tentoongesteld. Verschillende uitstallingen liggen als losse eilandjes van fluweel op de vloer.

We spreken verder over de relatie met de buurt, de lokale bureaucratie, de internationale context en de betaalbaarheid van vakmanschap in Athene. In Londen is een specialist vijf maal duurder dan een bouwmarkt of online leverancier. Hier is het omgekeerd. De kleine werkplaatsen, ateliers en winkeltjes bestaan hier nog en leveren maatwerk voor minder dan de standaardoplossingen van de grote leveranciers. Voor kunstenaars is dat natuurlijk geweldig.

Alternatieve ruimtes voor kunst ontstaan in Athene vooral op basis van beschikbaar onroerend goed. Griekse families verzekeren hun toekomst door huizen te bezitten, die ze niet altijd nodig hebben. En kunstenaarsinitiatieven hebben geen budget om huur te betalen. Die combinatie vormt vaak de start van een artist-run space. Bij gebrek aan subsidie is er vaak ook weinig programma en duren tentoonstellingen niet erg lang.

Vanuit A-Dash vertrekken we richting 3 137. Dit kunstenaarsinitiatief hadden we al op ons eigen lijstje staan en is niet ver van hier. Via de wijk Exarcheia waar de anarchisten en autonomen de dienst uitmaken is het een interessante wandeling. Een deel van de wijk is omsingeld door donkerblauwe gepantserde politiebussen en brengen ons weer helemaal terug naar de jaren ’80. Naar verluidt houdt de politie de wijk het liefst op enige afstand in de gaten. We besluiten om hier iets te gaan eten, dan hebben we vanaf het terras de gelegenheid om alle graffiti en rood-zwarte actieposters goed in ons op te nemen. De gebakken ansjovisjes smaken hier voortreffelijk. Een van de beschilderingen tegenover ons terras blijkt een verstript, en behoorlijk seksueel gewelddadig, scheppingsverhaal met de titel ‘Adam and Steve’. Het loopt niet goed af (met God). En dat geldt ook voor het vervolg van onze zoektocht naar actuele kunst.

3 137 blijkt gesloten en behalve een hekwerk dat op vernuftige wijze omhoog kan worden getrokken, hangt er nog een verduisteringsdoek achter de ramen waardoor we niet naar binnen kunnen kijken. We begrepen dat de ruimte behalve als presentatieplek voor artist talks, tentoonstellingen en performances ook als atelier werd gebruikt en we hoopten stiekem dat er iemand aan het werk zou zijn, maar helaas.

We besluiten van de nood een deugd te maken. Er zijn ontzettend veel kunstinitiatieven in Athene, maar er is door gebrek aan financieringsmogelijkheden tegelijkertijd heel weinig te zien. We zullen vaker voor een dichte deur komen te staan. Sorry Closed krijgt hiermee een nieuwe betekenislaag. Teruggekomen in ons appartement, besluiten we om op deze situatie voorbereid te zijn. Met het laatste restje inkt in de printer, produceren we een reeks Sorry Closed pamfletten waarbij we handmatig de datum kunnen invullen. Dankzij de inktschaarste zijn alle afdrukken uniek.

Uit de gesprekken begrepen we dat het Nationale museum voor hedendaagse kunst EMST ook niet meer te bezoeken is. Het werd in 2017 tijdens Documenta 14 met veel prestige gelanceerd, maar is alweer gesloten. Het is gevestigd in de voormalige Fix bierbrouwerij. Het belangrijke modernistische gebouw werd voor de helft gesloopt voor omstreden nieuwbouw. Nu is het wachten op nieuw beleid en op geld om open te kunnen zijn. Er was een vacature voor een nieuwe directeur, maar alle 12 kandidaten zijn om politieke redenen afgewezen. De Nationale collectie met werken van Kounellis, Kosuth, Kabakov, Bill Viola en Gary Hill wordt nu in China getoond en het is nog maar de vraag of de Grieken het ooit terug zullen zien. We hoeven dus voorlopig geen hedendaagse kunst in musea te verwachten. De oude kunst is er natuurlijk wel.

Op weg naar het Archeologisch Museum gaan we eerst bij Hot Wheels Projects langs. We verwachten niet dat er op dit moment iets te zien zal zijn, maar er doet toch iemand open. Het blijkt een Britse kunstenaar die Brexit anders heeft opgevat. Na zijn eerste reisje naar Athene besloot Hugo Wheeler in de stad te blijven. Samen met anderen heeft hij Hot Wheels opgezet, maar hij voegt er onmiddellijk aan toe dat ze wel degelijk Griekse kunstenaars tonen. Er is nu geen programma, maar hij is druk bezig met het redigeren en ontwerpen van een publicatie. Er worden ook geregeld discussies georganiseerd. We brengen te berde dat we bij de Griekse initiatieven tot nu toe voornamelijk hebben gesproken met kunstenaars/organisatoren uit IJsland, Engeland, Duitsland, Nederland en de Verenigde Staten en dat we nog weinig Griekse kunstenaars hebben gezien. Het gesprek komt al snel op de post-Documenta hype en Athene als ‘het nieuwe Berlijn’, maar daar is volgens Hugo geen sprake van. Zo snel gaat het allemaal niet.

Hij adviseert ons om ook een bezoek te brengen aan Haus N. Hij dacht dat daar vanavond een opening was. Wij hebben dan net weer een afspraak elders, maar misschien kunnen we vanmiddag nog even langs en zien we nog sporen van de voorbereidingen.

Het is even zoeken naar de exacte locatie van Haus N. Ook omdat wij het aanvankelijk hadden verstaan als ‘How’s End’. Maar na wat gegoogle zijn we op het juiste adres. Het blijkt zich ergens in een donker gebouw achter in de steeg te bevinden. Er zijn geen visuele aanwijzingen, maar na enkele trappen vinden we op de tweede verdieping de deur met het naambordje. Hoewel deze projectruimte reguliere openingstijden kent, is het toch gesloten. In het verduisterde portiek zien we geen enkel spoor van een mogelijke presentatie. Wanneer we weer buiten staan, komt er een man naar beneden, die naar ons roept. We lopen weer terug. Of wij zijn afspraak zijn? Nee, ons bezoek is spontaan. Hij blijkt de bovenbuurman van Haus N en adviseert ons om hen te bellen. Ze zijn er alleen als er een evenement is.

En ook bij Sub Rosa, platform voor performance art, is er niemand die op de deurbel reageert. Van dit kunstenaarsinitiatief hadden we ook niet anders verwacht want Sub Rosa neemt ook deel aan Platforms Project. Ze zullen vast druk bezig zijn met de voorbereidingen van die presentatie.

We besluiten ook een bezoek te brengen aan de technische universiteit. Dit is het bolwerk van de studentenprotesten van de afgelopen jaren. De communistische- en anarchistische spandoeken hangen nog steeds aan de hekken van het terrein en het activisme is er nog springlevend. Alle gebouwen zijn geheel ondergespoten met politieke- en existentiële leuzen en muurschilderingen. De enige plek waar de muren schoon zijn van geschreven boodschappen, blijken de toiletten. Vreemd. De afdeling Bouwkunde is behoorlijk verlaten, de lokalen zijn leeg en bevatten niet veel meer dan rondslingerende tafels en stoelen. De maquettes liggen op de gang. In het computerlokaal is het drukker en in een enkel lokaal wordt druk gediscussieerd. Met een krijtje schrijven we een ‘advertentie’ op de muur van een gang. Om het contrast met de voor ons onleesbare Griekse protestaffiches te benadrukken, besluiten we onze oproep in het Nederlands te schrijven en breed te formuleren. De lunch nuttigen we in de mensa.

De dagen beginnen door elkaar te lopen en we weten niet meer precies wanneer we Radio Athènes bezoeken. Het platform is midden in het centrum gelegen bij het Syntagmaplein, dat ooit onderwerp was van het Topp & Dubio project ‘Prepare a Square’ (over het plein als protestruimte) dat we toonden op het Survival Kit festival in Riga, Letland. Ook het begrip ‘radio’ heeft voor ons een activistische klank. Vandaar dat dit art centre, showroom, boekhandel en tentoonstellingsruimte hoog op onze bezoeklijst stond. De website is bovendien nogal cryptisch, wat onze nieuwsgierigheid verder aanwakkerde.

Op het adres aangekomen is er geen spoor van Radio Athènes te vinden en de deur blijft opnieuw gesloten. Er is wel een installatie van Dora Economou te zien die bestaat uit oranje en rode staafjes. Wierook? Luciferhoutjes? Takjes? We komen er niet helemaal uit. Er hangt geen briefje op het raam met uitleg of een excuus voor de dichte deur. Maar het Sorry Closed pamflet hebben we natuurlijk zelf bij ons.

Een bezoek aan The Breeder brengt ons in de prostitutiebuurt. De bordelen in de Iasonos-straat onderscheiden zich van andere panden door geopende deuren met roze geschilderde entreegangen. Op straat hangen uitsluitend mannen rond en zo te zien zijn het vaker pooiers dan klanten. Om de hoek komt een gillende vrouw op hoge hakken aangelopen. Het klinkt behoorlijk dramatisch, maar niemand kijkt naar haar om. Ook wij vervolgen ons pad. En de vrouw zelf ook, maar het krijsen gaat nog enkele straten door. Bij The Breeder aangekomen staan we voor twee grote dichte deuren van cortenstaal.

Ook deze rode deurbel blijft onbeantwoord. Naast de deur hangt een affiche met een legenda van maritieme vlagsignalen. En boven de deuren hangen de vlaggen als installatie. We nemen uitgebreid de tijd om het kunstwerk van het kunstenaarscollectief Arbid City te ontcijferen. Het is duidelijk dat hier gereageerd wordt op de wijk: ATHENS YOU FILTHY WHORE. Ter afsluiting van het bezoek verzegelen we de stalen deuren met ons pamflet. onze rode tape komt overeen met de hoeken van het affiche.

Niet ver van The Breeder bevindt zich het initiatief Communitism. dat zichzelf als een open community voor creatieve professionals omschrijft en verlaten gebouwen benut voor coöperatieve activiteiten en het delen van ongebruikt erfgoed. Helaas bevindt Communitism zich achter een hek dat gesloten blijft. Accessibility, usability, fairness en inclusiveness zijn de basiswaarden van het initiatief. Maar we voelen ons toch enigszins buitengesloten en plakken ons pamflet met rode tape aan het hek.

Een vergelijkbaar gevoel hebben we bij Rebecca Camhi Gallery even verderop. Deze 25 jaar oude galerie is in transformatie, zo blijkt. In plaats van tentoonstellen, zal het zich vanaf heden focussen op persoonlijk advies en kunsthandel voor verzamelaars in een minder openbare setting. Aan de deur en op de ramen hangen affiches die meer over de Europese verkiezingen lijken te gaan. Ons pamflet past daar goed bij.

Wordt vervolgd in deel 2 van de roadtrip door Athene.