Kunsthal wordt garage

Is het hier te doen, vragen we ons af zodra we ‘Unipark’, Cafmeyers installatie, binnenkomen. Het werk begint reeds in de traphal. Daar zien we een poster hangen met reclame om het Rubenshuis in Antwerpen te bezoeken en daarvoor het openbaar vervoer te nemen. Ook de aanduiding ‘-1’ en het symbool van een vlinder zijn al een voorbode. Eens in de parking, beseffen we dat we zijn beetgenomen. De twijfel en het verrassingseffect, wanneer we het werk voor het eerst zien, zorgen voor een bijzondere beleving. Cafmeyer creëert een schijnbare levensechtheid van een parkingsituatie. De ruimte van Extra City is onherkenbaar. De ramen zijn weggewerkt en we zien de kleuren en vormentaal, zoals we die kennen van een ondergrondse parking. Hij benut wel de ruwe constructie en de zuilen die zo eigen zijn aan de kunsthal. Het is in het overschouwen van het geheel dat we ons laten vangen. Wanneer we nauwgezet ieder element van de installatie bekijken, zien we dat alles geënsceneerd is. Elk element in de ruimte is zorgvuldig door de kunstenaar nagemaakt: de vuile muren, de bareel met verhoogde in- en uitgang, de brandblussers en de ticketautomaat. “Ik vind het belangrijk en leuk om alles na te maken”, duidt Cafmeyer. “Zelfs de posters maak ik zelf. Je ziet het aan subtiele wijzigingen. Zo heb ik het logo van De Lijn omgevormd naar mijn initialen.”

We verwonderen ons er steeds weer over hoe groot de gelijkenis met de werkelijkheid is en betrappen ons erop dat we de kwaliteit van de onderdelen van de installatie daarop beoordelen. “Soms herbruik ik objecten in een andere installatie. Ik zie ze als sculpturen die ook autonoom kunnen functioneren. Ooit wil ik eens een tentoonstelling maken met sculpturen uit mijn installaties.”

De installatie verhoudt zich nadrukkelijk tot de plaats waar ze zich bevindt en de tijdelijke aard. Cafmeyer heeft alles tot in de kleinste details in scène gezet. De illusie is zo geloofwaardig dat we nauwelijks zien dat de schaal niet klopt. Er staan een auto en een brommer geparkeerd. “De auto oogt groot in deze ruimte”, beaamt Cafmeyer. “Maar een normale auto weegt 1000 kilo terwijl deze maar 750 kilo weegt. Een grotere auto kregen we hier niet naar boven. Daarnaast zou het opvallen dat deze ruimte in feite te klein is.”

De expositieruimte is een kunstwerk op zich geworden waar de toeschouwer deel van uitmaakt. We staat middenin het kunstwerk in plaats van ertegenover. Dat beperkt de ervaring niet tot louter kijken. We verkennen het werk en bewegen ons er doorheen. Cafmeyer spreekt meerdere zintuigen aan. De beleving werkt pas doordat herinneringen, associaties en zintuiglijke gewaarwordingen samenkomen. De vertrouwde parkingobjecten behoren tot herinneringen uit een verleden, terwijl de bezoeker voor de ‘hier-en-nu-beleving’ zorgt. De onechtheid en onmogelijkheid van de functie verwijst dan weer naar de toekomst.

Mobiliteitsproblematiek vormt een rode draad doorheen Cafmeyers oeuvre. De achtentwintigjarige kunstenaar woont en werkt in Antwerpen. “Het verkeer in deze stad is echt een probleem”, vertelt hij. “Er zijn er zo veel wegenwerken en files. Veel binnensteden zijn autoluw gemaakt. Dat is het probleem verleggen naar de buitenwijken en naar de ring rond een stad waar het verkeer vastloopt. Auto’s weren is niet meteen een oplossing. Zo veel mensen hebben een auto en blijven die gebruiken. Het probleem is zo ver gevorderd. Hoe kan je die mentaliteit veranderen?”

Met het bouwen van een parking is Cafmeyer niet aan zijn proefstuk toe. Met ‘For Residents Only’ (2018) maakte hij er al eentje in de openbare ruimte voor Geeraard de Duivelsteen, historisch erfgoed in Gent. “In de tuin van een erfgoed is vaak een parking aangelegd voor bezoekers” stelt hij vast. “Dat verpest het uitzicht van een mooi gebouw. Daarnaast is het werk ook een kritiek op het nieuwe circulatieplan dat een paar maanden voordat ik dat werk realiseerde van start ging. Het centrum is autoluw en er zijn zeven zones waar je met de auto mag rijden. Je moet steeds via de ring om van de ene zone naar de andere rijden. Dat verschuift het probleem. Het steen ligt een paar meter binnen die autoloze zone. Vlakbij ligt een tramhalte. De wachtenden staarden me onbegrijpend aan: komt hier een parking?”

Cafmeyer realiseerde in 2018 ook ‘Grande Inauguration du Nouveau Métropolitain Anversois’ in de projectruimte FrontStudio in Borgerhout. De metro was aan de buitenkant vies en verroest, terwijl de binnenkant verraste met een luxueus interieur van een koninklijke Leopold II trein. In deze wijk ligt ook het atelier van de kunstenaar. “Ik wilde iets doen met de buurt. Het ziet er vaak lelijk en vuil uit maar achter die façades liggen zaken verborgen. Neem bijvoorbeeld de befaamde galerie Zeno X, een prachtig gebouw, maar vanop straat zie je het nauwelijks liggen.” Deze installatie verwijst ook naar de metro in Antwerpen. “Ik noem het geen metro, voor mij is het een ondergrondse tram”, lacht hij. In de jaren zeventig werd de Reuzenpijp gegraven als tramlijn onder Borgerhout, pas in 2015 werd deze in gebruik genomen.

Sinds de opkomst in de vroege jaren zeventig is installatiekunst een populaire kunstvorm geworden die past binnen het verlangen naar individuele belevenissen in de huidige maatschappij. Het werk van Cafmeyer herinnert ons aan de transformatie-installaties van de in Antwerpen wonende en werkende kunstenaar Guillaume Bijl. In 1979 bouwt Bijl met zijn eerste installatie een autorijschool na. Reële ruimtes, zoals een fitnessruimte of een supermarkt, plaatst hij in de context van een tentoonstellingsplek. De waarheidsgetrouwe reconstructie en de humor en ironie waarbij Bijl op tragisch-komische wijze aspecten uit onze maatschappij blootlegt, vinden we ook terug bij Cafmeyer. Toch is hun werk verschillend. Bijl wijst op het verdorven kapitalisme terwijl Cafmeyer zich op de mobiliteitsproblematiek richt. Ook hun uitvoering verschilt. Bijl kiest voor ‘readymades’, echte voorwerpen geplaatst in een decor, zonder de ruimte om te bouwen. Toch was het niet Bijl, maar Ria Pacquée die Cafmeyer als jonge kunstenaar naar voren schoof voor deze tweede editie van ‘De keuze van’ in Extra City. Voor deze reeks tentoonstellingen kiest een gevestigde Antwerpse kunstenaar opkomend talent. Ook voor Pacquée is de publieke ruimte haar inspiratiebron waar zij zich met haar werk tot verhoudt.

Elias Cafmeyer speelt met de publieke ruimte. Hij ensceneert en omarmt toevalligheden. Terwijl hij zijn ondergrondse parking in Extra City bouwde, bleek de straat afgezet voor verkeer. Dat heeft te maken met een sanering. Voor Cafmeyer is het goed meegenomen dat zijn zogenaamde parking onbereikbaar is. “Dat is typisch Belgisch”, duidt hij. “Toen de werken aan de Leien in Antwerpen starten, waren er aanvankelijk ook parallel lopende straten afgezet waardoor het verkeer geblokkeerd stond.”

Verder stelt Cafmeyer vast dat België ook een typerend bouwstijl heeft. “Gebouwen uit eenzelfde periode zijn erg verschillend terwijl er in het buitenland veel meer in eenzelfde stijl gebouwd wordt.” De diversiteit in hoogtes en laagtes van de gebouwen bracht hem op het idee om per straatbeeld een partituur te maken. Hij toont in Extra City ook een videowerk van straatbeelden uit zijn omgeving en monteert daarop een muziekcompositie die overeenstemt met de architectuur. Deze compositie klinkt ook in de parking en werkt als muzak.

Zaken vaststellen of aankaarten doet Cafmeyer steeds op humoristische wijze. Zijn ludieke, absurde en surreële manier van werken, maakt van hem een typische Belgische kunstenaar, een toon die ooit werd gezet door Ensor, Magritte en Broodthaers. Zo maakt Cafmeyer ook een editie waarbij hij uit achttien verschillende parkings een ticket uit de automaat trekt. Door ze nooit te betalen, stijgt de negatieve waarde. De koper van de editie bezit iets van de openbare ruimte, waarvan de schuld steeds groter wordt.

Cafmeyer maakt toegankelijke installaties. In een oogopslag verbaast hij ons door de onmiddellijke associatie met de werkelijkheid. Die herkenbaarheid verstoort ons waarnemingsvermogen om de realiteit correct in te schatten. In de ban van de illusie, leidt hij ons om de tuin. Al gauw volgt de ontnuchtering en begrijpen we de betekenis van het werk. Het gaat niet om een parking meer of minder, deze kwinkslag legt de werkelijke boodschap bloot. Om de mobiliteitsproblematiek aan te pakken zijn er drastische maatregelen nodig. Wanneer zijn we bereid om de auto te laten staan?

Elias Cafmeyer, ‘De keuze van Ria Pacquée’ tot 30 juni in Extra City, Eikelstraat 29, 2600 Antwerpen, België. Open van do – za van 13 – 18u en zo van 11 – 18u. www.extracitykunsthal.org

Elias Cafmeyer met twee nieuwe sculpturen enkel op zaterdag 22 juni van 18 – 21u in SECONDroom, Terlinckstraat 30, 2600 Berchem, België. info@secondroom.be, SECONDroom

 Elias Cafmeyer ‘Stunt Doubles’ vanaf november 2019 in MAMA, Witte de Withstraat 29-31, 3012 BL Rotterdam. www.thisismama.nl