My Practice My Politics / Stroom Den Haag
Toen Christiaan Huygens (1629-1695) zich geconfronteerd zag met wat Galileo Galilei omschreef als het onbegrepen uiterlijk van de planeet Saturnus, ontwikkelde hij een verbeterde telescoop. Hij stelde niet alleen vast dat Saturnus een ring had, maar ontdekte ook de maan Titan. Een andere Nederlandse wetenschapper, de biofysica Marileen Dogterom (1967), levert een belangrijke bijdrage aan het creëren van kunstmatige cellen. Zij modelleert zogenaamde cytoskeletten, microbuisjes die cellen van planten en dieren hun vorm en mechanische functie geven, en zet hiermee een belangrijke stap naar het uitbannen van beschadigde cellen in ons lichaam.Wat heeft dit nu met kunst te maken?
Laat ik je dit vragen. Ben je ooit zo overtuigd geweest van het belang van jouw idee dat je probeert iets nieuws uit te vinden dat – in de meest positieve gevallen – minimaal een decennium van je leven kost en zeker geen gegarandeerde uitkomst heeft? Je moet zo zeker van je zaak zijn om door te zetten, maar tegelijkertijd onzeker blijven om te blijven ontdekken en elk mogelijk antwoord toe te laten. Die ambivalente houding, gecombineerd met verbeelding en creatie; ik denk dat daarin wetenschappers en kunstenaars elkaar vinden.
Iets nieuws creëren in de 21e eeuw lijkt soms een onmogelijke opgave, zeker in de kunst en zeker in de ogen van een kunsthistoricus (lees: ik). Als ik door een tentoonstelling loop van net afgestudeerden, dan denk ik al gauw “ah, een Mike Kelley kleedje” of “kijk nou, een Joseph Beuys viltje”. Naakte performance? Marina Abramovic. Provocerende foto’s? Robert Mapplethorpe. Het is niet fraai, wat ik nu zeg, dat geef ik grif toe, maar zo werkt het wel in het schiftingsproces. Zeker in de weelde van eindexamenexpo’s.
Toen ik door My Practice My Politics in Stroom Den Haag snuffelde, een ‘KABK eindexamexpo tentoonstelling’, realiseerde ik dat verschillende locaties meer recht doen aan het harde werk van de studenten, een initiatief dat voor herhaling vatbaar is dus. En aan het einde van de expo raakte ik onder de indruk van een kunstenares die de techniek van wetenschap en de poëzie van de kunsten vrijelijk combineert om je blik voor altijd te veranderen.
De Untitled Monuments van Kristina Benjocki zetten alvast de toon van de expo die wil laten zien dat “The personal political is” en dat er kunstenaars zijn die hun kijk op de maatschappij verbeelden. Het ‘curatorial statement’ was een veilige; stellen dat een kunstenaar een eigen visie op de maatschappij heeft, zal bij de gemiddelde (neo)Dadaïst niet eens een rimpeling in het water hebben veroorzaakt. Het was een ketting om werk aan te rijgen, meer niet.
De andere werken, hoewel sommigen ervan ‘easy on the eyes’ waren, riepen bij mij te veel connotaties op met andere kunstenaars. Het is lastig om eigenheid te vinden als je net van de academie afkomt.
De fotografe Eline Benjaminsen is goed op weg om die te vinden en met haar blik de kijker te verrassen. De openingszin in haar video Where the Money is Made intrigeert. “If I say stock exchange, what Image do you see”?” Daar had ik nu nog nooit verder over nagedacht dan de clichématige beelden van schreeuwerige mannen met wapperende papiertjes op een beursvloer. En Benjaminsen weet dat; met prachtige beelden en een dromerige vrouwenstem (dat hebben we wel eens eerder gezien…) gaat ze dieper in op de miljarden ‘stock exchanges’ die dagelijks plaatsvinden. Ze zegt: “Value changes by the speed of Light.”, die zin is prachtig in alle eenvoud, evenals de video. Ze eindigt weer met de vraag waarmee ze begon (“If I say stock exchange, what Image do you see”?”) en haar werk treft doel: mijn antwoord is anders.
Het werk Cosmologicus van Katarina Petrovic is in dezelfde speeltuin tot stand gekomen als de creaties van Huygens en Dogterom. De Russische Petrovic, die in 2016 aan de ArtScience faculteit afstudeerde, onderzoekt taal en haar structuren. Met behulp van (zelf ontwikkelde) algoritmes rekt zij de regels van taal op. Klinkt nogal abstract, wat heeft Petrovic nu gedaan?
In de kelder stelt Petrovic twee werken tentoon, namelijk Lexicon Liber Novus en Cosmologicus. De Lexicon is een 3924 pagina’s tellende pil die opent met de zin van de poëet Jorge Luis Borges:
Wederom een prachtige zin, slechts acht woorden maar rijk aan een tiental van betekenissen. In de taalkunde moet echter elk woord weer verklaard worden vanuit andere zinnen en betekenissen om zo de betekenis van die zin te begrijpen. Het wetenschappelijke algoritme dat Petrovic ontwikkelde, kent een gouden regel: elk woord kent een (bijna) oneindige reeks van verklaringen. Het algoritme indexeerde en verklaarde die acht woorden met als resultaat dat er 47152 geïndexeerde woorden en 3924 pagina’s nodig hebben om uitgelegd te worden. Met dit boekwerk, inclusief witte handschoenen, toont Petrovic de mogelijkheden en problemen van een taalkundig experiment. Poëzie wordt door Petrovic gereduceerd tot wetenschap.
Hetzelfde algoritme gebruikt Petrovic voor Cosmologicus, een poëtisch, technisch en kunstzinnig hoogstandje. Petrovic ontwikkelde software om de elektronische deeltjes die de planeet Jupiter uitzendt (ja, de planeet maakt geluid, zie Radio Jupiter), om te zetten in woorden die in een dusdanig metrum worden gepresenteerd dat er poëzie ontstaat. Deze poëzie wordt geprojecteerd op een met zwarte vloeistof gevulde kubus waardoor de zinnen in de kubus en in de ruimte drijven. In een oneindige reeks van interpretaties die het algoritme biedt, lijkt de planeet in tongen te spreken.
Jupiter spreekt:
Is jazz people jointly, Winners importance, Stag great you’ve varied,Does I’m designated.
Green toast milk produces, Suddenly after candidates,Possible class,Complement secure train.
Vacuum loved get shipping,Headache implied for, Associated transfer which, Colourless orderly.
Terwijl je de woorden leest, hoor je de geluiden die de planeet Jupiter uitzendt. Je waant je in de tempel van Delphi waar Petrovic’ software als een Griekse priesteres de onverklaarbare klanken van de vader der alle goden Jupiter vertaalt naar een cryptische boodschap voor de mensheid. Wetenschap wordt door Petrovic gereduceerd tot poëzie, waarmee ze niet alleen mijn blik heeft verrijkt, maar ook iets totaal nieuws heeft gecreëerd.
Tot en met 15 juli is My Practice, My Politics te bezoeken. Bovendien is er dit weekend in onze hofstad The Hague Contemporary Weekend, een gloednieuw kunstfestival dat met een interessant programma hedendaagse galeries, presentatie-instellingen en kunstenaars in de schijnwerpers zet.