Laurie Anderson – Rewire Festival 2018

Toen Rewire Festival – een festival in Den Haag dat experimentele muziek viert – bekend maakte dat Laurie Anderson hun featured artist was, vroeg ik me af hoe relevant haar werk anno 2018 nog was. Na dit weekend kan ik zeggen dat er zelden een kunstenaar mijn zorgen zo overtuigend heeft weggevaagd.

Rewire pakte flink uit. Vrijdag werd haar film Heart of a Dog (2015) in Korzo Studio vertoond. Op zaterdag hostte Korzo een artist talk met Laurie Anderson en The Wire, waarna het door Anderson gecomponeerde Sol door het Ragazze Quartet werd uitgevoerd. Zondag sloot Anderson zelf af in de Grote Kerk met de performance All the Things I Lost in the Flood (naar aanleiding van haar boek met dezelfde titel), een bijna anderhalf uur durend eerbetoon aan verlies.

Heart of a Dog is een eerbetoon aan de in 2011 overleden rat terriër Lolabelle van Laurie Anderson. Het kleine opdondertje met lieve ogen vormt de hoofdpersoon in een surreële, bij vlagen zeer grappige documentaire waarin animaties, homevideo’s, flarden tekst en foto’s het wezen van Lolabelle ontsluiten. Lolabelle heeft een bewogen leven: ze heeft 9/11 in New York meegemaakt, ze heeft doodsangsten uitgestaan in Californië toen zij bijna door een havik werd opgegeten, heeft de schilder Julian Schnabel voor zich gewonnen en – toen zij blind werd – werd zij verdienstelijk pianist en schilder. Niet voor niets wordt vaak gesteld dat baasje en hond steeds meer op elkaar gaan lijken.

Lolabelle vormt ook een drager voor ander leed: Anderson praat over haar overleden moeder die op haar sterfbed dieren over het plafond ziet lopen en steeds “Tell the animals” mompelt. Aan het einde van de film zie je haar man Lou Reed (overleed in oktober 2013) innig knuffelen met Lolabelle aan de kustlijn van een strand in Californië. En hoewel Laurie Anderson in een eerder fragment stelt dat het steeds opnieuw vertellen van een gebeurtenis uit het verleden het geheugen aantast – ze brak haar rug als kind en lag maandenlang in een ziekenhuis, maar door het steeds vertellen van dat stuk van het verhaal, vergat zij steeds meer van die gebeurtenis – kun je Heart of a Dog zien als een eerste, echte poging om Lou Reed in te kapselen, zijn wezen lief te hebben en haar gemis in alle facetten te verbeelden.

De brekende golven van een kustlijn en de vervagende krijtlijnen op een donker schoolbord, die in Heart of A Dog vaak terugkomen, tekenen het schemergebied af waar Anderson zich sinds het verlies van haar man nog in bevindt. Iets wat in het Tibetaanse dodenboek Bardo wordt genoemd, een ‘gebied’ waar een ziel 49 dagen de tijd krijgt om zich los te maken van deze wereld en kan ontwaken in een andere tijd en een ander universum.

De kustlijn symboliseert ook het gebied waar Anderson met Lolabelle graag naartoe ging om de snel veranderende stad New York te ontvluchten. De ‘9/11 aftermath’ zorgde voor een politiestaat waarin big data, camera’s en sociale media razendsnel verhalen bedenken en mensen, ongewenst en onwetend, nieuwe identiteiten aanmeten.

In de artist talk sprak (naast vele andere onderwerpen) Anderson over Mohammed el Gharani, een West-Afrikaanse geitenhoeder die op 12-jarige leeftijd in Guantanamo Bay werd gegooid en negen jaar lang werd ondervraagd, mishandeld en in een isoleercel verbleef. Zij ontmoette hem, omdat ze een kunstproject wilde doen waarin gevangenen levensgroot realtime werden geprojecteerd op grote standbeelden, en was de eerste Amerikaan die hem niet martelde of ondervroeg.

Guantanamo symboliseerde voor haar taal, en het verdraaien ervan. Gevangenen werden ‘non-persons’ en zelfmoord was geen zelfmoord, maar een “self inflicted behaviour resulting in death”. Zij wilde het onbekende verhaal van Mohammed zetten tegenover het gefabriceerde verhaal van de Amerikaanse overheid, wat resulteerde in de multimedia installatie en performance Habeas Corpus die in oktober 2015 in New York’s Park Avenue Armory in première ging.

De Amerikaanse schrijver en beeldend kunstenaar William Burroughs leerde Anderson om gevoelens niet te verwoorden in een liedje a la “Ik hou van jou en blijf je trouw”, maar door zichzelf als instrument in te zetten. De viool vertolkt vaak haar gemoed en verschillende alter ego’s vertalen haar angsten en gedachtes. In 2010 introduceerde Anderson een van haar alter ego’s – een man met een heel laag stemgeluid die losjes associeert over de vragen des levens en alledaagse gebeurtenissen – in het nummer Another Day in America op het album Homeland. Haar alterego sprak: “What are days for? To wake us up, to put between the endless nights.” Hij bleek profetische krachten te bezitten, bleek zondag in de Grote Kerk.

Dit alterego kreeg ruim baan in de performance All the Things I Lost in the Flood, een performance die onderdeel uitmaakt van een lopend project The Language of the Future, All the Things I Lost in the Flood dat werd gestart nadat haar archief in New York verloren ging in een overstroming tijdens Hurricane Sandy. De lage basstem van het alterego trilde door de Grote Kerk en maakte de zin over dag en nacht nu af:

Anderson creëerde voor het publiek een minutieus voorbereide Bardo, een overgangsgebied tussen dood en wedergeboorte waarin alterego’s, teksten, schrijvers, stemmen en instrumenten ons meenamen naar de apotheose van de performance: de stem en het gezicht van Lou Reed, vergezeld van het intense vioolspel van Laurie Anderson. Een duet dat ze nooit meer kan beleven, maar steeds opnieuw zal creëren, als een verhaal zonder begin en eind. In die tachtig minuten durende performance hield Anderson onze hand vast, zodat wij bezoekers niet zouden verdwalen in de donkere krochten van de elektronisch geladen eindeloze nacht.

Zij had mijn hand nog veel langer mogen vasthouden.