On speaking terms met Heske ten Cate

Nest is een van mijn lievelingsplekken op kunstgebied. Het zit met zijn programmering dicht bij/op de kunstenaar, de tentoonstellingen zijn zo ingericht dat je het idee hebt dat de werken vers uit het atelier komen. Ik vind Nest een fijne ‘tussen-plek’ : van het atelier en het museum. Je voelt dat je  een spannend gebied betreedt en dat je als toeschouwer soms onderdeel uitmaakt van een belangrijk moment in de carrière van een kunstenaar. Ik heb hier vaak kunstenaars gezien die ik niet kende en ik ben ook van plan om kunstenaars te tonen die nog niet veel shows hebben gehad. Of kunstenaars te tonen die een heel mooi idee hebben, maar een plek behoeven om dit idee te testen en uit te zoeken; waardoor Nest onderdeel wordt van het experiment van de kunstenaar. Kunst in de grotere musea is ‘af’. Je kijkt naar een schitterend verloop – prachtig is dat. Nest permitteert zich echter de grenzen rondom kunst iets ruimer te nemen, door naar andere disciplines te kijken of het onderzoek onderdeel te laten zijn van de programmering.

Dat maakt een tentoonstelling goed of slecht. En dat is een heel spannend snijvlak. Daarin speelt de context (zaaltekst, randprogrammering) die je de toeschouwer biedt ook een belangrijke rol.

Ik schrijf en programmeer graag naar aanleiding van een bepaalde tendens of thematiek en dan vind ik daar kunstenaars bij. Vaak loop je met een bepaalde onderwerpen rond, of met een vraag: de kunst voedt deze ideeën en biedt schitterende verklaringen. Ik heb zelf kunstacademie gedaan en je leert jezelf te ontwikkelen in onderzoek dat je dus heel vaak bezig bent met een thema en vanuit daar ga je werken.

Ik vind aan kunst belangrijk dat het iets over deze tijd vertelt, net zoals kunstgeschiedenis dat doet over vroegere tijden en dat vinden we acceptabel. Maar in principe is hedendaagse kunst niks anders. We leven in een super boeiende tijd, waarin veel vreemde dingen gebeuren waar kunst, denk ik, een interessante rol in zou kunnen spelen.

Ik vind het hele fenomeen dat nieuws niet betrouwbaar is heel interessant ten opzichte van de kunst. Internet speelt daarin een hoofdrol. Wat als we niet meer op het nieuws kunnen vertrouwen, nieuwsfotografie valselijk ingezet wordt door bijvoorbeeld de president van Amerika om de drukte tijdens zijn inauguratie te tonen, wat betekent dat voor de rol van kunst? Kunst pretendeert nooit de waarheid te zijn en sluit andere interpretaties niet op voorhand uit. Het geeft wel een genuanceerde bespiegeling van de tijd waarin we leven. Misschien is het haast waarachtiger in deze tijd om naar kunst te kijken dan naar nieuws (lacht), mits die hedendaagse kunst nog wat verder wordt opengebroken.

Dat is het ook, maar het is soms ook moeilijk om het niet lastig te maken, want als je naar de tijdsgeest kijkt, zijn het vaak ingewikkelde fenomenen waar je antwoord op wilt krijgen en het is niet een hapklare brok info in een handig lijstje samengevat. Kunst is ook wel statisch, theater of muziek is dan misschien directer, op de emotie.

Op de opening van On Speaking Terms op 9 september vinden we het belangrijk dat mensen uit de buurt (Energiekwartier) komen. Daarvoor gaan we langs bij de mensen, flyeren en in gesprek. Dat je elkaar echt ontmoet. Ik ben benieuwd wat de buurtbewoners van de expositie vinden. We hebben de laatste tijd ook veel instellingen, uit de buurt en omringende buurten, over de vloer gehad om kennis te maken en een duurzame relatie op te bouwen. Dat vind ik belangrijk én heel leuk, maar ook een verantwoordelijkheid van een instelling als Nest.
Anderzijds ben ik benieuwd of je ook een laag op de huidige programmering kunt leggen waarvoor je niet naar ‘Nest’ – de plek hoeft – zoals een radio podcast of Nest TV – iets dat Eelco (van der Lingen) op mooie wijze heeft opgezet. Ik vond dat heel leuk om te kijken – stel je mist een keer een tentoonstelling dan heb je wel het idee dat je wat gezien hebt.

Wat moet een plek als Nest bieden, vroeg ik me af. Het kunstenaarsexperiment tonen en je door kunst zo dicht mogelijk bij de bespiegelingen van deze tijd brengen. En ik vind dat kunstenaars goede vragen stellen over de tijdgeest. Omdat het opener is dan de politiek en niet direct zoekt naar een antwoord, of het halen van ‘een gelijk’. Kunst kan het fundament van een vraagstuk bloot leggen – dieper ingaan op een trend. En Nest mag dat vraagstuk laten zien om een meer open blik te geven op de tijd waarin we leven. En dat kun je bijvoorbeeld doen door een tentoonstelling te maken, een heel mooi stuk te schrijven, en/of een kunstenaar of de bezoeker langer aan het woord te laten.

Ik ben echt altijd met context en overdracht bezig; ik vind het een interessant spanningsveld om me op te begeven en het brengt je met een heleboel bijzondere mensen in contact. Ik was ook, in dat opzicht denk ik, geen geschikte maker: te eenzaam, teveel gepieker. Het is niet dat ik die verantwoordelijkheid niet wil nemen (als maker), maar het gaat er meer om dat er nog zulke mooie verhalen te vertellen zijn. Ze liggen echt voor het oprapen als je een beetje leest en kijkt, en praat met mensen.

Ik houd heel erg van fenomenen die onderhuids spelen in de samenleving en die verder reiken dan trends en modeverschijnselen, zoals het onderzoek dat ik samen met filosoof Lietje Bauwens ben gestart onder de naam Tendens waarin kunstenaars, wetenschappers en denkers, opmerkelijke ontwikkelingen vanuit hun eigen praktijk bespreken. Wat zeggen tendensen als ‘de verdwenen introvert’, ‘populisme (in het museum)’ en ‘het belang van (nieuwe) dromen’ over de tijd waarin we leven? Ik vind het mooi om verschillende perspectieven aan het woord te laten, niet om iemand een discussie te laten winnen, of een voor-en-tegen perspectief een podium te geven, maar om een mozaïek aan ideeën te laten ontstaan. Dit principe past volgens mij heel mooi bij Nest, en bouwt verder op wat er al aan tentoonstellingen is geweest.

We beginnen met On Speaking Terms wat ik een heel mooi en spannend begin vind. De tentoonstelling was in grote lijnen al uitgedacht en is ontwikkeld door twee architecten van Studio L A. De kunstenaars in deze tentoonstelling zetten zich al jaren lang in voor een ander perspectief op diversiteit en reageren middels hun werk op een samenleving die steeds gesegregeerder raakt. Dat onderzoeken en bekritiseren ze in hun werk. En daar wordt een architectuur (van LA) omheen gebouwd. Het thema sluit aan op vragen waar ik zelf ook mee rondloop.

Veel mensen vragen nu aan mij: “Wat ga je veranderen in Nest?” Aan de basis van Nest moet juist niet gepeuterd worden, die is ontzettend goed. Ik kan er wel dingen aan toevoegen, en ik heb ook weer een bepaalde kijk op de wereld die je vast terug zal zien, maar Nest heeft juist haar bestaansrecht bewezen door dicht bij de kunstenaarswereld te staan, door die prachtige samenwerking met de KABK, door interessante thematieken aan te snijden.

Ja, dat kregen wij ook terug van buurtbewoners. Toen ze eenmaal binnen waren, waren ze blij verrast met Nest. Een soort opluchting, alsof er achter het hek zich een donker hol bevond. Als je een tijdje werkt in de kunst dan sta je eigenlijk niet meer stil bij een hek als mogelijke drempel, ik ervaar die drempel eerlijk gezegd helemaal niet. Ik denk dat bij Nest de drempel heel laag is maar de toegangspoort hoog. Dus ik hoop dat we het hek ook in de toekomst uitnodigender kunnen maken. En de gemeente gaat ook het plein voor Nest renoveren in 2018.

Ik heb ook gesproken met John de Weerd van Zaal 3, de Electriciteitsfabriek en anderen van de DCR om na te denken over het hele terrein. Zaal 3, Elektriciteitsfabriek, de DCR, Nest… We hebben dezelfde instelling; de onbekende en hybride kantjes in het veld te onderzoeken en kunst naar voren te schuiven. Dit plein kan nog veel meer.

Als je zegt dat je een laagdrempelig instituut wilt zijn of een divers publiek wilt bereiken dan moet je daar best veel voor doen. Dat vergt onderzoek en gesprekken. Openheid en dialoog. Ook op je handen zitten terwijl je denkt “waar gaat dit gesprek naartoe?”

Yair Callender is dit jaar verbonden aan Nest en Yair is een soort belichaming van wanneer Nest op zijn best is. Hij staat met heel veel benen in verschillende werelden, is ontzettend nieuwsgierig en neemt uit al die werelden iets interessants mee dat resulteert in zijn kunst. Hier op het plein ontwikkelt hij voor On Speaking Terms een ontmoetingsplaats, maar het is ook een altaar of monument; ‘Silence in the Circus’ heet het. Ondertussen is de ‘offerplaats’ ook een barbecuepit waar ook de buurt mag barbecueën, en zijn de ‘zijbeuken’ van het kunstwerk ook bankjes waardoor je in/op het kunstwerk kunt zitten. Iemand die langsloopt met een tasje vol boodschappen en die wil barbecueën, kan daar terecht, maar iemand die wil contempleren of genieten van het straatbeeld, kan daar ook terecht. Veel van Yairs kunstwerken balanceren op de grens van statige, religieuze monumenten en bekende meubelstukken. En die gelaagdheid vind ik schitterend.

Ik heb niet de illusie dat Nest het politiek debat zomaar kan veranderen, of een tijdgeest verschijnsel kan kantelen; Nest is een plek waar allerlei verschillende perspectieven zijn gewaarborgd, of waar je gewoon mag komen en niet gelijk een mening hebt – lijkt me heerlijk, want we moeten zoveel vinden van dingen. Meer nog dan een tekst kan een plek gedachten een beeld geven. Iets schitterends laten zien. Een plek haalt de vluchtigheid voor even uit een concept en geeft de mogelijkheid tot stilstand. Dit klinkt misschien niet heel aanlokkelijk, maar is zeldzaam in deze tijd. Nest gaat sowieso in tegen de huidige tijdgeest, zoals vele presentatie-instellingen in Nederland. Het bestaansrecht ervan wordt soms in twijfel getrokken, dus is het aan ons om steengoed te programmeren, handen ineen te slaan en het bestaansrecht ervan te verdedigen, omdat we anders van de ene knal-top-wereld-show-beurs naar de andere wandelen en de alledaagse magie van het atelier en het openlijk ontspruiten van ideeën verloren gaat.

Video: Marga Weimans, On the other side of reality, TENT Rotterdam, 2015

On Speaking Terms opent zaterdag 9 september tijdens het DCR Pleinfestival. Voor On Speaking Terms is een experimentele tentoonstellingsruimte ontwikkeld door ontwerpers Lorien Beijaert & Arna Mačkić van Studio L A. On Speaking Terms laat kunstwerken zien die de vermenging van culturele tradities en het wij-zij denken in onze samenleving bevragen. Een tijdelijke arena in het hart van Nest nodigt je uit om nieuwe ideeën te vormen en deze te bediscussiëren.

Deelnemende kunstenaars:

Yair Callender, Robert Glas, Charl Landvreugd, Barbara Visser en Marga Weimans