Johan Simons & Carel Stolker in gesprek

Dinsdag 26 mei vond de 4e ontmoeting plaats van de 6 ontmoetingen waarin gerenommeerde kunstenaars en wetenschappers met elkaar in gesprek gaan. De reeks is georganiseerd door de Universiteit Leiden en West om verschillende kunstenaars en wetenschappers antwoord te laten geven op de vraag “Wat heeft de maatschappij hier nu weer aan?”.

Toen ik de grote zaal van het Paard betrad, waren er circa 80 bezoekers die kennis wilden maken met Carel Stolker (CS), rector magnificus van de universiteit Leiden en hoogleraar rechten, en theaterregisseur Johan Simons (JS). Hoewel het programmaboekje en de setting stoffig aandeden, werd het – met dank aan Andrea van Pol, de leuke fragmenten en het jongensachtige enthousiasme van beide heren en de oprechte interesse in elkaar – heel interessant.

In dit stuk zijn enkele citaten uit het gesprek achter elkaar gezet om thema’s aan te snijden of te kijken in de hersenpan van Stolker en Simons die uiteindelijk veel minder van elkaar verschillen dan van tevoren gedacht.

Carel Stolker, Johan Simons en Andrea van der Pol in Paard van Troje

Het nut van wetenschap en de zin van kunst

CS: al sinds de oprichting van de universiteit van Bologna in 1088 is falen een wezenlijk onderdeel van wetenschappelijk onderzoek. Er wordt nu enorm gekeken naar ons, zeker met betrekking tot maatschappelijke vraagstukken, zoals klimaat en energie. Wolinsky zei: “Wetenschappers zijn eigenlijk kunstenaars met het salaris van een ambtenaar”. Verbeelding, abstractievermogen en het kijken naar de wereld zijn onderdelen die kunst en wetenschap verbinden.

JS: Functie van kunst is om vragen te stellen, je anders naar de wereld te laten kijken. De luchten van 17e eeuwse landschapsschilders met lage horizon, Picasso’s kubisme en de cantates van Bach; deze laten je anders kijken. Elementaire Deeltjes van Michel Houllebecq die de vraag stelt: “als wij in staat zijn om betere mensen te scheppen, waarom doen we dat nu niet?”. Kortom het debat aangaan, het vuur op doen laaien en vragen stellen.

Rendementsdenken & Experiment

CS: Falen is een wezenlijk onderdeel van wetenschappelijk onderzoek en daar lijkt (in het rendementsdenken) geen geduld meer voor te zijn.Wetenschappers en kunstenaars houden niet van bazen. Het financiële is (te) dominant geworden. We zijn doorgeschoten in ‘innovatieve waarde’ en ‘rendement’.

JS: (lachend) Bertolt Brecht zei: “Wat is erger? Een bank stichten of een bank beroven?”. Er is nauwelijks nog ruimte voor experiment. Je kan niet een wereld alleen inrichten op basis van rendement. Kunst verwordt in de publieke opinie tot een hobby en dat is kunst überhaupt niet. Je moet jonge kunstenaars begeleiden en angst wegnemen. Ik heb geleerd om af te gaan. Mijn eerste opera in Parijs (Verdi’s Simon Boccanegra, Opéra Bastille in 2006) was geen succes. De spelers, muzikanten, dansers en ik werden volledig uitgejouwd door het publiek. Mijn zoons deden ook mee en mijn jongste probeerde nog te zeggen dat hij ook wel mensen hoorde klappen. Ik hoorde vooral BOEEE…

Muzikaal Intermezzo

In elke ontmoeting treedt een kunstenaar op die zich op het snijvlak van kunst en wetenschap begeeft. Dit maal was het de beurt aan Gabriel Paiuk, verbonden aan Instituut van Sonologie in Den Haag. Hij is een Argentijnse componist en sound artist die gedeeltes uit de Sound-installatie die hij in W139 verzorgde, liet horen.

Het creatieve proces

CS: Je hebt verbeelding nodig; medisch specialisten weten bijvoorbeeld steeds meer van steeds minder. Het meest ideale moment of omgeving is er een waarin toeval de grootste kans krijgt; serendipiteit micro-environment. Zo was penicilline een ongezochte vondst van Alexander Fleming. In de universiteit proberen wij ook de randvoorwaarden zo te creëren dat de kans op toeval het grootst is. Ik ben dan ook erg benieuwd hoe Johan creativiteit stuurt. Hoe krijg je creatieve individuen in beweging?

JS: Mijn creatieve proces…. Ik zie het stuk bij voorbereiding helemaal voor mij, maar op de eerste repetitiedag ben ik dat helemaal kwijt. Het is heel intuïtief. Ik zwijg heel veel, want met zwijgen stuur je meer dan met praten (er werd een filmpje getoond van Pierre Bokma die Johan Simons bijzonder goed nadoet). Mijn ideale voorbeeld: Russische filmregisseur Sergei Eisenstein gaf de opdracht aan zijn studenten om een filmscript te maken van een stuk; zij mochten dat samen maken en hij hielp enkel door het stellen van vragen, omdat hij vaak afwezig was door projecten. Na een jaar zwoegen was het script af en de studenten presenteerden dat bij een feest aan Eisenstein. Toen hij het script ontving, haalde Eisenstein een dikke envelop uit zijn zak waarin het script zat dat hij zelf – in het jaar dat de studenten er ook aan werkten – had geschreven voor het stuk. De studenten vergeleken hun script met dat van Eisenstein en wat bleek? Tot op de komma gelijk. Dat is toch fantastisch?! Intrigerend hoe je zoveel mensen met zoveel individuele creativiteit kunt sturen

Het creatieve proces en intuïtie lijken hand in hand te gaan. Wat is intuïtie?

CS: Intuïtie.. Zoals een meeuw weet hoe haar jongen moet leren vliegen. Intuïtie is de inval van het zeker weten. Intuïtie lijkt mij de grootste vijand van creativiteit.

JS: Juist niet. Intuïtie is het diepe weten. Als ik bewust deze tafel aanraak dan komen 100 herinneringen voorbij, welke ik niet zo snel kan rubriceren of ordenen. Je haalt als het ware je grenzen weg in hoe je naar de wereld kijkt. Creativiteit begint juist bij intuïtie.

CS: Wetenschap wordt gedreven door de drang naar vooruitgang en die is gebonden aan regels. Wij zitten uiteindelijk wel in een strak methodologisch jasje.

Op achtergrond fragment uit Die Strasse. Die Stadt. Der Überfall van Elfriede Jelinek. Door Münchner Kammerspiele olv Johan Simons

Tussen wal van universiteit en schip van hogeschool

CS: Onze universiteit is verbonden aan KABK en KC in Den Haag. Studenten van de kunstinstellingen kunnen een gecombineerde wetenschappelijke master volgen of promoveren. Er is sprake van kruisbestuiving; studenten van de academie kunnen colleges volgen bij de universiteit en andersom. Zo volgde ik colleges over de clavecimbel bij Ton Koopman. Binnenkort komt er een tentoonstelling in Lakenhal. Thema’s – klimaat, maatschapij, politiek – waar studenten mee worden geconfronteerd in hun studie, worden aangepakt, bekeken en uitgevoerd door kunstenaars van KABK. Wij vormen een academie van de kunst

JS: Als de universiteit verbonden is aan conservatorium en KABK zullen zij ook meer aanzien krijgen (kunst is geen hobby!). Dat is heel goed.

CS: de verbeelding van de kunstenaars kan in aanraking komen met de verbeelding van de studenten die verder moeten met deze wereld. Een beroemd citaat: “Waar is de avant-garde? Het lijkt wel alsof de avant-garde achter de bedrijfspomp is verdwenen”. Wij kunnen elkaar helpen en pionieren.

AvdP: (over neo-liberale politiek) Waar gaan we heen? JS: wanneer?

Dinsdagavond juni 9 ontmoeten Francine Houben, creatief directeur Mecanoo, en hoogleraar Biofysica Marileen Dogterom elkaar. En op dinsdagavond 23 juni vindt de laatste ontmoeting van deze reeks plaats tussen Filosoof Bas Haring en muzikant Colin “Kyteman” Benders.

Kaarten voor deze avonden zijn hier verkrijgbaar. Videoregistratie van ontmoeting 1,2 en 3 staan online bij West Den Haag.

Dit programma is een samenwerking tussen Studium Generale Universiteit Leiden, de Hogeschool der Kunsten Den Haag (Lectoraat Kunst Theorie & Praktijk), de Academy of Creative and Performing Arts van de Universiteit Leiden, West Den Haag en  Paard van Troje. Tevens maakt deze activiteit deel uit van het programma van het 88e lustrum van de Universiteit Leiden.