MH017 / Amsterdam – Kuala Lumpur

Life is what happens to you, while you’re busy making other plans – John Lennon

De persconferentie die eerder op de avond op Schiphol werd gegeven was ontluisterend. Bijna 300 doden waarvan 154 Nederlanders. Een onwezenlijk aantal. Er worden brokstukken getoond, een enkele brandweerwagen die smeulende onderdelen blust en er ligt een reisgidsje Bali/Lombok, nog puntgaaf, midden in het onverdraaglijke leed.

En juist dat beeld trof mij. Het is geen letterlijke weergave van ellende, maar de weergave van hoe plots een leven kan eindigen. Ik zie een stel dat samen op vakantie gaat, beetje op de bonnefooi (dat wil zeggen de vrouw heeft alles tot in de puntjes voorbereid, de man heeft pas die ochtend zijn tas ingepakt). De jongen leunt ontspannen achterover, leest hoe hard het vliegtuig gaat, op hoeveel voet ze vliegen en het meisje kijkt in haar gids waar in Bali zij nu lekker kunnen eten, ook al heeft ze dat boekje 100 keer doorgenomen sinds het plaatsnemen op het plekje bij het raam. Dat vindt ze prettig namelijk, een plekje bij het raam, dat heeft ze nog speciaal aangevraagd bij de grondstewardess, want dan kan ze zien wat er gebeurt.

Toen ik het beeld zag van dat puntgave boekje moest ik aan Kathe Kollwitz denken. Kollwitz was een Duitse expressionist die niet enkel in onderwerp, maar ook in kleur, lijnvoering en techniek ontzettend veel emotie kon leggen. Zij had een lastige jeugd en kende angstige momenten tijdens het nazi-regime. Zij verloor haar zoon Peter op 22 oktober 1914 door de Eerste Wereldoorlog. 22 oktober 1937, Peter is dan 23 jaar dood, schrijft zij in haar dagboek:

“I am working on a small sculpture which has developed out of my attempt to make a sculpture of an old person. It has become something like a Pietà. The mother is seated and has her dead son lying between her knees in her lap. There is no longer pain – only reflection.”

De pieta, het mededogen van een moeder voor haar zoon en hiermee ook het mededogen van de wereld (zie ook Pieta van Michelangelo) is een ontzettend krachtig beeld. De moeder is verstild, haar zoon ligt levenloos tussen haar benen, de ogen verscholen achter haar mantel. De moeder wil hem beschermen tegen het leed dat al is geleden. In tegenstelling tot andere pieta’s zie je dat de zoon zich klein maakt en zijn hoofd werpt in de schoot van zijn moeder, de plek waar hij altijd troost vond.

Kathe Kollwitz / Mother with her dead son. 1937-39

Kathe Kollwitz / Mother with her dead son. 1937-39. Geplaatst in Neue Wache Berlijn.

Het beeld geeft ijzingwekkend verlies weer en sinds 1993 staat een vergrote kopie hiervan in de Neue Wache, een monument in Berlijn dat de overledenen van oorlog en tirannie wil gedenken. Aanvankelijk kreeg de plaatsing van het beeld veel kritiek omdat het beeld enkel ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog was gemaakt, Kollwitz verloor immers haar zoon in WOI en stierf voor het einde van WOII. Maar verlies is universeel en van alle tijden, dat kent geen grenzen.

Het beeld is geplaatst in een grote, grijze ruimte onder een oculus, een open cirkel waardoor zon, regen, wind, onweer en sneeuwvlokken kunnen komen. Het beeld is bloot gesteld aan de elementen en geeft zo de verschrikkingen weer van een mens die bloot staat aan oorlog, dood en tirannie. Het beeld zit moederziel alleen in een anonieme ruimte terwijl het tafereel zo intiem schrijnend is. De omgeving deert haar niet, haar focus ligt bij haar alles die zij, met alle energie die zij nog in zich heeft, omklemt. Evenals bij de nabestaanden van de slachtoffers van de vlucht MH17 die nu, over de hele wereld verspreid, verdriet en verlies voelen. De gedachtes zijn bij hen.