Loslaten om vooruit te gaan

Meteen vanaf de geboorte maken we het onderscheid tussen meisjes en jongens. In de keuze van kleuren, kledij en speelgoed beantwoorden we en voeden we clichés. Door opvoeding en conditionering leggen we kinderen al van klein af aan die rolverdeling op. We zien het onderscheid als iets wat bestaat en normaal is, doordat het ons zo is ingeprent, maar het gaat slechts om een concept dat we zelf in stand houden. Man of vrouw zijn, het is slechts een facet van de mens. Ze zijn onmisbaar voor elkaar bij de voortplanting en daar ontstaat dualiteit omdat de ene geeft en de andere draagt. Die dualiteit zorgt ervoor dat we bepaalde eigenschappen toeschrijven aan mannen en andere aan vrouwen. Zo leren we de gedragsmodellen waaraan we als man of vrouw moeten beantwoorden. Die verwachtingen zijn het onderwerp van sociale controle. Wie eigenschappen profileert die bij het andere geslacht horen, kan niet op aanvaarding rekenen. Afwijken van de norm, is abnormaal en bedreigend. Toch weten we diep van binnen dat we die eigenschappen niet zomaar kunnen verdelen en dat we ze slechts toestaan omdat we zo geconditioneerd zijn.

Het schilderij ‘Dulle Griet’ (1563) van Brueghel weerspiegelt wat we als ongewoon gedrag beschouwen. Interpretaties van dit werk beschrijven Griet als een onbevreesde, wilde vrouw. Haar gezicht en uitstraling bestempelen haar als een manwijf. Rooft ze of redt ze objecten? Is ze een dader of een slachtoffer op de vlucht? Aangezien het werk van Brueghel in 2019 gevierd wordt met tentoonstellingen en activiteiten, vond Stella Lohaus dit schilderij erg geschikt als vertrekpunt voor een tentoonstelling over de ambiguïteit van de vrouw. Lohaus heeft de artistieke leiding over de tentoonstellingsruimte LLS Paleis in Antwerpen. De sfeer van ‘Dulle Griet’ roepen bij haar de woorden ‘rebellie, provocatie, wanhoop en feminisme’ op. De uitgenodigde kunstenaars signeren het werk en actualiseren thema’s die het werk oproept. “Ik belicht feministische aspecten die weinig aan bod komen en ik doe een ode aan mensen met moed en durf en kunstwerken die dat ook voorstellen”, aldus Lohaus.

Anne-Mie Van Kerckhoven (AMVK) onderzoekt met haar oeuvre de beeldvorming van de vrouw in de samenleving. Ze toont ons ‘vrouwonvriendelijke clichés, eigenschappen en rollen die een vrouw al dan niet mag aannemen. Haar genderneutrale naam AMVK betuigt hoe zij voorstander is om dat denken in patronen los te laten. Ze wijst op ons op de rol waar we als mens in geduwd worden en die we niet bevragen door conditionering. Met ‘Indépendance’ (1981) toont ze ons een vrouw met een groene huid, wilde haren en monsterlijke zintuigen. Een sterke, onafhankelijke vrouw wordt gezien als een waanzinnige, gekke vrouw.  Haar werk ‘Normaliseren’ (1981) sluit daarbij aan. Doe normaal! Een moedige vrouw is niet gepast. Het schilderij ‘Prozess’ (2015) van Kati Heck toont de blik van een assertieve vrouw die er genoeg van heeft. Ze schildert een zelfportret met een slaapmuts op en een koffer in de hand. Ook haar stok staat klaar om ‘s nachts haar biezen te pakken. Rebellie is een manier om in opstand te komen, maar er zijn kunstenaars die nog een stap verder gaan. Zij provoceren en overtreden gangbare regels om te shockeren. Die houding is ook een manier om zich te bevrijden van die opgelegde rolverdeling. We zien van Erik van Lieshout ‘Zonder titel’ (2001), een tekening van een vrouw met een boerka die haar borsten laat zien. Het laat ons niet onberoerd. Ze heeft een provocerende blik en stapt resoluut uit haar rol. Niet ver daar vandaan zien we ‘Staan’ (1982) van AMVK. Daar zien we hoe een vrouw net haar borsten beschermt. Hoe minder we zien, hoe groter juist het verlangen naar wat erachter zit.

We houden van uitdagen omdat we ons zo beter kunnen positioneren als man of vrouw. Tracey Rose zet veel op het spel in haar videowerk ‘San Pedro V: The Hope I hope’ (2005). Ze schildert haar lichaam roze, haar gezicht clownesk en kleedt zich enkel in een slip en netkousen. Zo speelt ze een valse versie van het Israëlische volkslied op een elektrische gitaar voor de muur in Jerusalem en eindigt daar haar optreden met een plasje. Op de print ‘For King and Cunt’ (2007) zien we haar urineren op Tate Modern in Londen.

Naast extreme provocatie toont Rose ook een erg politiek werk. In ‘Die Wit Man’ (2015) zien we hoe ze als een groteske verschijning van Wiels, een centrum voor hedendaagse kunst in Brussel, naar het graf van Leopold II in Laken wandelt. Ze toont zich als een moedige en schrikwekkende vrouw die namen scandeert van gemartelde mensen en de vermoorde Patrice Lumumba, de eerste democratisch verkozen premier van de Republiek Congo. Rose herinnert ons aan de gruwelijke uitbuiting en moorden tijdens de Belgische kolonialisatie in Belgisch-Congo. Vrouwelijke leiders zijn zeldzaam. Ze bereiken niet of minder makkelijk leidinggevende posities. Heck schildert vrouwen rond een kampvuur die plannen smeden om de macht over te nemen. De titel ‘Selbstverständlich (Die Übernahme)’ (2016) refereert aan de vanzelfsprekend dat vrouwen hiervoor bekwaam zijn. Wanneer er een crisissituatie is, zouden vrouwen net wel een leidersfunctie krijgen, maar dan is de kans op falen groter. van Lieshout maakt tekeningen en een animatiefilm over Theresa May. Heeft ze een eerlijke kans gehad of was haar premierschap gedoemd om te mislukken? Ze draagt een mantelpak, iets wat vrouwen aan de top wel vaker doen om zich te profileren zoals een man. ‘Bruegel Girls’ (2017) van Laure Prouvost mocht enkel al omwille van de titel niet ontbreken. We zien een groepje vrijgevochten vrouwen paardrijden, schermen, bier drinken en debatteren rond een vuur.

Sommige mensen kunnen niet aarden in de eigenschappen die en het lichaam dat aan hun geslacht is toegewezen en verkiezen de andere rol. AMVK toont met ‘Immoralita’ in 1983 al een werk dat over transgenders gaat. De neuzen van de vrouwen verwijzen naar het mannelijke geslachtsdeel en weerspiegelen de dualiteit die in transgenders omgaat. Van Lieshout transformeert zich als vrouw en smijt zich volledig om door de straten van Mexico City te lopen en volgens de Mariachi-traditie geld te verdienen met liedjes zingen.

Deze tentoonstelling vindt plaats op drie locaties in Antwerpen. Er is werk te zien in LLS Paleis, Antwerp Art Pavilion en het Maagdenhuis. In LLS Paleis richt Kasper De Vos een tijdelijke werkruimte in voor de productie van reusachtige eieren uit klei. Eens er een ei klaar is, wordt het te voet naar Antwerp Art Pavilion getransporteerd. Daar komt het terecht in een eierdoos. Op het schilderij ‘Dulle Griet’ zijn eieren afgebeeld. De Vos’ werk handelt over het ambachtelijke proces ten opzichte van de industrialisatie en legbatterijen. Daarnaast alludeert hij aan Brueghel zelf. Zijn werk was zo populair dat het talloze keren gekopieerd en verkocht werd. Hoewel De Vos aparte aspecten van het schilderij belicht, zorgt zijn bijdrage voor een levendig aspect in LLS Paleis. De monumentale eierdoos komt in Antwerp Art Pavilion uitstekend tot zijn recht.

Waarom zouden we het concept man en vrouw in stand te houden? We moeten die rol niet spelen en we hoeven geen onderscheid te maken. In deze tentoonstelling zien we hoe kunstenaars die conditionering bevragen door af te wijken van opgelegde normen. Het doet ons inzien dat we dit onzinnige concept beter loslaten. Het legt ons eerder beperkingen dan vrijheid op. Los van geslacht, cultuur of religie willen we allemaal hetzelfde en zoeken we naar geluk. We kunnen elkaar aanvaarden als mens zodat we ons allemaal kunnen gedragen hoe we willen om gelukkig te zijn.

‘Dulle Griet: rebellie – provocatie – wanhoop – feminisme’ tot 8 december 2019 te zien bij LLS Paleis, Paleisstraat 140, Antwerp Art Pavillion, Hanzestedenplaats 15 en Maagdenhuis, Lange Gasthuisstraat 33, allen in Antwerpen. Open van do – zo van 14 – 18u en in het Maagdenhuis van 13 – 17u.