West Arcade #1: Jesper Just

Het is een bizar gezicht: vanuit het karakteristieke schelpenpad op het Lange Voorhout doemt een grote constellatie op van betoncellen muren, half-open en half-gesloten structuren. Sommige wandelaars stoppen verbaasd en lopen er omheen, anderen schuifelen voorzichtig door de nieuw gestorte schelpen of stappen er stoïcijns door.

Just dwingt elke omstander zich tot de installatie te verhouden en laat zien dat structuren, en het doorbreken ervan, de protagonisten zijn in het grote verhaal waar Just je langzaam maar vastberaden in lokt.

Zijn verhaal begon met video’s waarin de stereotiepe man – stoer, sterk en wars van emoties – onderuit werd gehaald (2002-2007). Vanaf 2008 maakt Just films met vrouwen in de hoofdrol en doorbreekt hij de conventionele huisje-boompje-beestje fantasieën. En sinds 2015 figureren gebouwen en structuren als (hoofd)personages in zijn filminstallaties die, evenals de personages, steeds grotere vormen aannemen.

De structuren buiten vormen ook een kruimelspoor naar binnen. En Just is niet van de subtiele gebaren; in de ontvangsthal sta je direct oog in oog met een betonnen muur van minimaal 2 meter hoog die je een kant op dwingt. Met de schelpkleurige gordijnen schermt Just de mooiste delen van Huis Haguetan af, de ruimtes zijn allen verduisterd en grote kroonluchters uit vervlogen tijden worden zelfs ingezet om alle zintuigen op 21e eeuwse wijze te prikkelen. De grote, celbetonnen structuren doen mij wankelen, zij maken mij onzeker, net zoals de schelpen heuvels buiten doen.

Just verleidt je op macroniveau met zijn vloeiende films en gelaagde esthetiek, maar manipuleert je op microniveau. Dat voel je instinctief wel aan, maar toch wil je je blijven voeden met de kruimels die hij zo zorgvuldig neerlegt.

In de eerste ruimte wordt Llano (2012) getoond. De film toont de restanten van de socialistische commune Llano del Rio (gesticht in 1914 en beëindigd in 1918), een woestenij ten noordoosten van Los Angeles, die bezwijken onder de kletterende regen. In een ander shot stapelt een vrouw stenen één voor één op, alsof ze de commune, tegen de elementen in, weer wil opbouwen. Geluiden (een aanzwellende basgitaar en getik) uit andere ruimtes vergroten de ‘suspense’.

Wordt Llano nu definitief afgebroken of voorzichtig weer opgebouwd?

Een soortgelijke vraag kun je stellen in de film Servitudes (2015) waarin een meisje het One World Trade Center in New York met een steentje bewerkt. Tik..tik…tik… niet alleen wil zij – een klein, roodharig meisje met een afwijking in haar handen – zich verhouden tot dat gigantische stalen gebouw, maar zij daagt het ook uit door zacht maar constant met een steentje tegen het staal te tikken.

Jesper Just omschrijft het One World Trade Center als een ‘prothese’, een kunstmatige vervanging die herinnert aan de oorspronkelijke Twin Towers en hun afwezigheid fysiek maakt. Ik besef dat het meisje wellicht het gebouw niet uitdaagt, maar voorzichtig aftast en omarmt. Wat overblijft is een schitterend gebrek, een monument voor een stad met fantoompijn.

Locaties en gebouwen vormen het beginpunt voor een werk van Jesper Just. De tentoonstelling is tot stand gekomen nadat de curator Nina Folkerstma en artistiek directeur Marie-Jose Sondeycker in maart 2017 een bezoek brachten aan een live balletuitvoering van de balletgroep Corpus van het Royal Danish Theatre met videobeelden uit Justs Interpassivities (2017).

Daarin spelen Kim Gordon, de voormalige bassiste van Sonic Youth, en een immense, stalen afzetting de hoofdrol. Gekleed in een tutu en gewapend met een stok verhoudt, net zoals het meisje in Servitudes, Gordon zich tot de indrukwekkende, stalen scheidslijn van Californië en Mexico.

Het ijzeren gordijn vormt niet alleen de danspartner van Kim Gordon, maar ook de droom van Donald Trump en de nachtmerrie van de politiek bewogen en in New York wonende Just.

In de films ben je getuige van een continu spel waarin twee hoofdpersonen met elkaar strijden. Het gehandicapte meisje en het prothese gebouw in New York, de bassiste en de stalen ‘snaren’ van het ijzeren gordijn in Californië, het is uiteindelijk een dans van gelijken maar verpakt in een ogenschijnlijk, simpele strijd van David en Goliath.

Door het laten samensmelten van architectonische ingrepen, bewegend beeld en geluid creëert Jesper Just een alomvattende audiovisuele ervaring, zonder begin of einde, waarin de bezoeker haast fysiek wordt opgenomen.

Het spel van Continuous Monuments houdt niet op, zelfs als de deuren van West om 18:00 sluiten, want dan wordt Interpassivities (2017) op de celbetonnen installatie buiten geprojecteerd. Zo kan de bezoeker continu blijven ronddolen, als schimmige monumenten van een zeer indrukwekkende tentoonstelling.

Deze zomer start West met een nieuwe serie kunst in de openbare ruimte onder de titel ‘Arcade’. Hiermee wordt een vervolg aan de traditionele beeldenroute op de ‘Lange Lindelaan’ gegeven. Als eerste in de Arcade-serie is Jesper Just (Denemarken, 1974) uitgenodigd.

Tentoonstelling: 14.07.2017 — 10.09.2017, ma t/m zo 12:00-18:00 uur.