Learning from Athens: tips voor kunstenaarsinitiatieven

Kunstenaarschap is geen beroep, althans niet in Griekenland. Een fatsoenlijke kunstacademie was er tot 2015 niet eens. Theater en literatuur staan hoger in de pikorde, zeggen dat je kunstenaar bent is eigenlijk bekennen dat je ze niet helemaal op een rijtje hebt.

Elke 4 jaar wordt de ene regering voor de andere ingewisseld en wijzigt het complete cultuurbeleid op nationaal en stedelijk niveau drastisch. 1 constante: hedendaagse, visuele kunst krijgt geen geld. 90% van de visuele budgetten gaat naar erfgoed, 10% naar het Griekse paviljoen van de Biënnale in Venetië. Enige vorm van financiële infrastructuur is er niet. Dus daar hoef je niet op te rekenen.

In 2008 stortte de financiële wereld in. Sinds kort lijken de meeste Europese landen daar zeer goed uit te komen. Griekenland niet, daar lijkt de crisis steeds dieper te worden. Voor jou als kunstenaar betekent dat veel leegstand en aan lager wal geraakte mensen die je buurt onveilig maken, elektriciteitskosten die de pan uit rijzen en je uit je studio/woonruimte dwingen. En niemand koopt je werk, het aantal Griekse verzamelaars is op 1 hand te tellen en zij kiezen voor gevestigde, internationale namen. Verwacht ook geen interesse van je landgenoten. Brood op de plank heeft prioriteit.

En dan die Documenta… een 38 miljoen kostend elitair kunstfeestje waaraan de Griekse regering wel geld spendeert. Er is reuring, dat zeker, en je stad staat artistiek flink in de spotlight, want waar bij sommige kunstinitiatieven eerst 3 afspraken in de maand gepland stonden, komen er nu 3 groepen per week maar het moet toch ook pijn doen, deze vorm van hypocrisie. Het idee, dat Duitsland Athene weer exploiteert als een hebberige Pruisische keizer, steekt behoorlijk.

Het klinkt hopeloos, ten minste in mijn Nederlandse oren toen ik met Anke van den Berg (See Lab), Susanne Koekenberg (Nest), Rob Knijn (Naked en Alternativeartguide.com), Mattias König (Locatie Z), Ingrid Lee (iii initiative), Sanne Luteijn (Billytown), Ludmila Rodrigues (Quartair), Charlotte van Winden (Moose Space), Connie van Driel en Mischa Poppe (Stroom Den Haag) een bezoek bracht aan Athene.

Maar Atheense kunstenaarsinitiatieven zien mogelijkheden, zijn streetwise en kunnen met minimale middelen veel voor elkaar krijgen. Veerkracht en creativiteit, daar lijken zij patent op te hebben. De titel voor Documenta 14 – Learning from Athens – lijkt, onbedoeld, heel goed gekozen voor de contemporaine initiatieven en projectspaces in Athene.

Maar wat kun je van hen leren?

1. Geen projectruimte? Vraag het via via en tover elke vierkante meter om.

Enterprise Projects bouwde een garage om tot studio en kunstenaarsinitiatief. A-Dash opende een artist run space en studio in een door henzelf gerenoveerd leegstaand en vervallen pand. Kunstblog en platform Daily Lazy regelde een kelder van een kroeg. Initiatief Campus Novel leidt zelfs een nomadisch bestaan en verkent de publieke ruimte. 3 137 exploiteren hun studio als project ruimte. In Fokidos gebruikt de kunstenaar het appartement, waar ze zelf woont, als tentoonstellingsruimte. Alleen de koelkast, die ook werd gebruikt voor de expositie, bleek echt onhandig te zijn.

2. Geen geld voor projecten? Wees creatief

Life Sport verkoopt speciale sweat pants om projecten te financieren. Zij kunnen met 1500 euro 6 maanden vooruit. Enterprise Project verkocht merchandise waaronder kleurrijke asbakjes. 3 137 heeft een bookstore. A-Dash regelde via crowdfunding een flink bedrag om maanden vooruit te kunnen en Daily Lazy zoekt de samenwerking met de buurt; de kroeg sponsort de drankjes en biedt de ruimte gratis aan, een oma bakt eens een moussaka bij een opening en neemt direct ook familieleden en vriendinnen mee.

3. Exposities van 6 weken? Welnee, 2 weken kan ook.

Een goede opening houdt de snel- en frisheid erin, bovendien hou je de kosten laag. De langst durende expo’s bij Enterprise Project duurden 10 dagen, bij 3 137 kon het zelfs 4 uur duren, tenzij er meer mensen op af kwamen, dan werd dit uitgebreid met 8 uur. Daily Lazy hield 2 weken aan, open van donderdag tot en met zaterdag van 16 tot 20 uur. Een korte looptijd maakt je ook flexibel en creatief. En daarom tip 4:

4. Laat het idee van een visuele expositie los

3 137 heeft radio broadcasts georganiseerd waarin uitzendingen van 4 uur spontaan werden uitgebreid naar 12 uur en de ruimte ingrijpend veranderde. Radio Athènes heeft een geluidsinstallatie “All: Collected Voices” waar bezoekers hun reacties op de Documenta en hun ideeën over de stad Athene kunnen uiten. Dezen worden opgenomen en gearchiveerd, als kostbare herinnering. Daily Lazy leek de internetcultuur rondom Emma Watson te verkennen. Natuurlijk waren er ook tekeningen, schilderijen en foto’s, maar het idee (en alle onderdelen die daarmee gepaard gaan) van een expositie worden continu onder de loep genomen en veranderd. A-Dash had een kleine studio van 3 bij 3 omgetoverd tot expositieruimte waar tegelijkertijd in gewerkt werd en organiseerde op de binnenplaats een rap performance. Overal broeide het.

5. Vergroot de betrokkenheid van de buurt.

Op een opening van Enterprise Projects liepen makkelijk 80 man. Toen wij, op afspraak, bij Life Sport binnen liepen, kwam al snel de buurman binnen neuzen. De kunstenaar maakte een praatje met hem en vertelde aan ons dat de buren erg geïnteresseerd en begaan zijn. Het appartement van Fokidos staat met een opening ook helemaal vol, en dat in een buitenwijk van Athene op 4 hoog zonder lift, en zonder de traditionele aankondigingen. Hulp vragen aan de buren, op wat voor manier dan ook, creëert betrokkenheid. Grieken zijn gastvrij en behulpzaam, en de initiatieven maken daar dankbaar gebruik van.

De Documenta in Kassel en Athene heeft als titel “Learning from Athens”. Een kunstenaar, die betrokken was bij Life Sport werkte als techneut bij de Documenta, alle anderen die we hebben gesproken, stonden erbij en keken ernaar.

Tip voor de Documenta: Als je echt van Athene wilt leren, ga dan naar de Grieken zelf, zij hebben het allemaal wel op een rijtje.