Een lichtpunt in Villa Empain

De straatlantaarns op de voetpaden nabij Villa Empain in Brussel hebben er een broertje met blauw licht bij gekregen. Deze gloed is een voorbode van het lichtfestijn in de villa zelf. Wie niet vertrouwd is met deze locatie, kan alleen al aan de architectuur zijn ogen de kost geven. Louis Empain was een zoon van een schatrijke zakenman. In 1930 liet hij op 22-jarige leeftijd de villa bouwen onder leiding van de Zwitserse architect Michel Polak. Villa Empain bestaat uit art deco-accenten en eenvoudige symmetrische lijnen van de Bauhausstijl. Voor de afwerking zijn welgekozen, dure materialen gebruikt, zoals gepolijst graniet aan de gevel, marmergedeelten in het interieur en diverse verfijnde houtsoorten. Achter de villa bevindt zich het grootste, modernste en eerste privézwembad uit die tijd, waarin de achtergevel weerkaatst. Sinds 2001 staat Villa Empain op de Brusselse erfgoedlijst, maar het had toen geen vaste bestemming meer en het werd steeds doorverkocht. Villa Empain staat er vervallen bij wanneer de Boghossianstichting het in 2006 koopt. De stichting restaureert de villa en het wordt een beschermd monument. Vanaf 2010 is Villa Empain toegankelijk voor publiek en fungeert het als centrum voor kunst, waar een dialoog tussen oosterse en westerse culturen plaatsvindt.

De wisselwerking tussen oost en west valt meteen op in de afkomst van de kunstenaars die aan ‘The Light House’ deelnemen. Tijdens deze tentoonstelling is het uitzicht op het zwembad en de tuin vanop het gelijkvloers bijzonder. Ons beeld trilt en we zien talloze regenboogspectrums van licht. Deze ontstaan doordat de Koreaanse kunstenares Kimsooja de ramen met een folie bedekt die natuurlijk licht afbuigt en verdeelt in verschillende kleuren. In de traphal zien we een videoprojectie van de Belgische kunstenares Ann Veronica Janssens. Zo vermoeiend voor de ogen en druk haar snel bewegende beelden flikkeren, zo rustgevend is het werk van James Turrell. De Amerikaanse kunstenaar toont een cirkel van onzichtbare ledlampen aan de wand, waar kleuren haast onmerkbaar in elkaar overglijden. De wand van rode lichtjes van de Oostenrijkse kunstenaar Erwin Redl toont wisselende kleurintensiteiten die steeds een andere uitwerking op ons lichaam hebben.

Ietwat verscholen staat een kistje met gloeilampen. Het zijn geen reservelampen, maar het is een gevat werk uit keramiek van de Duitse kunstenaar Thomas Schütte. ‘No Dunking’ titelt een grappige sculptuur van de Chileense kunstenaar Iván Navarro. Deze basketbalring bestaat uit rood neonlicht. In een verduisterde kamer lichten groenten en fruit op. ‘Lichtmahl’ toont lichtjes verwerkt in verse producten. Met een subtiele gloed maakt de Hongaars, Syrische kunstenares Róza El-Hassan energie en vergankelijkheid zichtbaar. Er zijn ook religieus geïnspireerde werken. In de ruimte waar Shezad Dawood zijn werk presenteert, is eerst enkel een rood en een groen neonlicht te zien. De Arabische tekens staan voor ‘The Judge’ en ‘The Protecto’, wat slechts enkelen uit de vele namen zijn die voor Allah staan. Pas als onze ogen zich aan het donker aanpassen, ontwaren we dat de kunstenaar van Indiase en Pakistaanse afkomst elke neon in een vitrine met takken plaatst. De Marokkaanse kunstenaar Mounir Fatmi maakt een sculptuur die een toren van witte neonlichten vormt. Op de buizen staan Koranverzen van Soera 24, maar wie die leest, wordt verblind door het felle licht.

Van de Tunesische kunstenares ­Nadia Kaabi-Linke zien we de schaduw van een wachttoren op de muur en de vloer van een kamer. Nauwelijks zichtbare bewakingsstructuren liggen in ons dagelijks leven permanent op de loer. De Palestijnse kunstenaar Mona Hatoum verbeeldt schoonheid en verontrusting. Voor ‘Misbah’, wat lantaarn in het Arabisch betekent, baseert ze zich op het principe van Oosterse lantaarns. Maar de decoratieve uitsnijdingen, die schaduwen werpen op de muren tijdens het ronddraaien, blijken gewapende soldaten omringd door explosies. De zwart-witprojectie is van Charles Sandison, een kunstenaar van Schotse afkomst. De woorden ‘light’ en ‘darkness’ dansen op de muren en ontmoeten elkaar. Soms dulden ze elkaar en hebben ze hun eigen bestaan. Op andere momenten botsen ze, gaan ze de strijd met elkaar aan en lossen ze elkaar op om de bovenhand te krijgen.

‘The Light House’ brengt een gevarieerd aanbod aan sculpturen en installaties. Het visuele spel van licht en schaduw maakt het werk toegankelijk voor een breed publiek. We verlaten Villa Empain met een opgeladen en warm gevoel. Naast verwondering en genot, nodigen de kunstwerken uit tot stilstaan en nadenken. Ze belichten ook duistere kanten want er is geen licht zonder donker en vice versa. Verandering is onvermijdelijk en dat is een hoopgevende en geruststellende gewaarwording.

‘The Light House’ tot 18 april 2021 in Villa Empain, Franklin Rooseveltlaan 67,1050 Brussel. Open van di – zo van 11-18u. Omwille van COVID-19 is het verplicht om vooraf een ticket te reserveren via de website.