Klimaat als Mensenwerk in de Elektriciteitsfabriek

Maar liefst 17 kunstenaars en wetenschappers en experts buigen hier hun hoofd over wat hoogleraar landschapsarchitectuur Dirk Sijmons (TU Delft) in zijn afscheidsoratie (2015) zich afvroeg, of niet de stad maar het klimaat ons grootste artefact is. Hun ‘ongoing research’ vindt plaats in de immense fabriek, ook een knap staaltje mensenwerk. Tot nu toe wordt de kleine toegangsdeur van de enorme fabriek niet plat gelopen en dat is onterecht. In dit artikel enkele redenen waarom.

De gemiddelde kunstliefhebber zal niet warmlopen voor bodemonderzoek, wetenschappelijke data van golven of prisma’s, maar Esther Kokmeijer, Berndnaut Smilde en het duo Aliki van der Kruijs en Jos Klarenbeek tonen oogstrelend werk.

In Deep Meaning of Voyaging bouwde kunstenares en poolexpert Esther Kokmeijer met Isocker Anwel, een inwoner van de Marshall Eilanden in de Stille Oceaan, een grote traditionele kano die je een warm welkom biedt en na de tentoonstelling gebruikt zal worden om een oversteek te maken naar Stockholm. Berndnaut Smilde onderzoekt in Sun Following Prism de ideale omstandigheden om een kunstmatige regenboog te creëren. Het is een kleine en bedrieglijk eenvoudig ogende installatie die op onverwachte tijden zorgt voor magie. Van der Kruijs en Klarenbeek zijn met Kadans erin geslaagd om de metingen van een boei in de Noordzee om te zetten in weefpatronen en textielen die de bezoeker laten voelen hoe ruig of rustig de zee op een bepaalde dag was. Kadans is het eerste zee-archief met een hoge aaibaarheidsfactor.   

Jacqueline Heerema en Francois Lombarts van de Satellietgroep stellen beiden dat de fabriek een imponerend gebouw is waardoor de primaire reactie van de deelnemende kunstenaars was om de fabriek met groot werk te willen overschreeuwen. Dat was, volgens hen, nadrukkelijk niet de bedoeling. Daarom aandacht voor de kleine werken met grote zeggingskracht van Nishiko, Masha Ru en Sachi Miyachi.

In 2013 was de Japanse kunstenares Nishiko Badgast in Scheveningen waarin zij de derde fase van haar Repairing Earthquake Project startte, als reactie op de grote aardbeving en tsunami die gigantische schade aan haar geboorteland Japan aanrichtte. In een kleine voor haar gebouwde kas, kunnen bezoekers in de fabriek zich als ‘caretakers’ van de door de aardbeving beschadigde, persoonlijke eigendommen opgeven. Waar Nishiko zich concentreert op herstel, is de Russische kunstenares Masha Ru gefocust op de geestelijke stoornis ‘geofagie’ wat het opeten van aarde of aardse producten betekent. Ru heeft in de fabriek het Museum of Edible Earth geopend waarin ze een keur aan eetbare archeologische en keramische objecten tentoonstelt. Ook is het voor de bezoeker – in performances en dialogen – mogelijk om te proeven. De Japanse kunstenares Sachi Miyachi was een van de kunstenaars die zo onder de indruk was van de Elektriciteitsfabriek dat ze besloot zich letterlijk tot de fysieke structuur van het gebouw te verhouden. Dwars door de fabriek zie je kleine lijstjes met getallen hangen; bewijzen van een Sisyfus achtige poging om alle stenen en tegels van de fabriek te tellen.

Is klimaatverandering een postkoloniaal probleem? Als de Zandmotor een werkplek is verdien je dan ook een koffiepauze? En is de Horstermeerpolder een podium voor natuur of voor politiek? Het zijn vragen die De Onkruidenier, Maurice Meewisse en Josje Hattink bezighouden. Op de eerste verdieping schitteren de Onkruidenier jongens Ronald Boer en Jonmar van Vlijmen door afwezigheid; zij zijn artist-in-residence op het Taiwanese eiland Taipei. Zij onderzoeken in SWEET – SWEAT een historisch recept voor cement, dat in de 17e eeuw door Holland in Zuid-Oost Azië werd geïmporteerd en welke zij in Taipei en, met behulp van kunstenares Rosanne van Wijk die in de fabriek ter plaatse is, in Den Haag proberen na te maken. In Eighteen Coffee Breaks – Eight Working Hours, een triptiek van twee stop-motion films en een ‘sound piece’ beschouwt de kunstenaar Maurice Meewisse de Zandmotor meer als een industriële werkplek dan als een kunstmatig staaltje natuur, inclusief ARBO-regels en koffiepauzes. Tijdens de tentoonstelling is Meewisse met verschillende participanten afgereisd naar de kunstmatige zandbank waardoor het laatste deel van de triptiek op 8 november in première is gegaan. De kunstenares Josje Hattink onderzoekt de Horstermeerpolder, een polder die sinds het ontstaan in 1882 (toen het Horstermeer werd gepolderd) een bijzondere geschiedenis kent en sinds de 21e eeuw bol staat van politieke intrige. De politiek wil de polder weer in een meer veranderen, de bewoners van de polder zijn fel tegen, wat in 2010 zelfs leidde tot het uitroepen van zelfstandige staat Horstermeer. Hattink onderzoekt deze ‘microcosmos’ en betreedt daarmee verder het landschappelijke pad dat zij op de Zandmotor (2015) en in Kunsthuis SYB (2017) voor het eerst verkende.  

Tot slot lijkt de gigantisch grote installatie Wide / White van Maurice Bogaert zijn borst flink op te zwellen om zich te meten met de fabriek. Het grote witte panorama, gemaakt van steigerdoeken, gaat dwars door de verdiepingen van de fabriek heen en fungeert als een kunstmatige duin tussen de schuimkoppen van de dreigende fabriek en de kunstige zandkorrels die de Satellietgroep zorgvuldig heeft verzameld. Zo blijft het strand toch dichtbij, kilometers van de kust.

CLIMATE AS ARTIFACT / KLIMAAT ALS MENSENWERK van de Satellietgroep loopt nog tot en met 18 november 2018. Voor programma klik hier.

Met kunstenaars: Berndnaut Smilde, Sachi Miyachi, Nishiko, Esther Kokmeijer, Maurice Bogaert, Aliki van der Kruijs, Jos Klarenbeek, Maurice Meewisse, Lotte Geeven, Theun Karelse, Thijs Ebbe Fokkens, Giuseppe Licari, Onkruidenier, Josje Hattink en Masha Ru.