Nouvelles Images legt bloot / Koubâa, Teeken, Van den Toorn en Civikov

Omar Koubâa opende de tentoonstelling met het voordragen van zijn gedicht “Aan de grens van de verbeelding”. Die grens valt in zijn werk op meerdere plaatsen aan te wijzen: zonder vooropgezet plan verkent hij de grens tussen het figuratieve en het abstracte, tussen het palet en het doek, tussen hemzelf en het werk. De beweging tussen de boven- en onderlaag in zijn schilderijen vergelijkt hij met waterstromen.

Voor de kijker is de balans tussen het figuratieve en het abstracte in het werk van Koubâa duidelijk doorgeslagen naar het abstracte, hoewel figuratieve beelden nog even blijven hangen als een droom bij ontwaken. Zodra je de droom wilt omschrijven, vervliegt het en blijven onverklaarbare flarden over.

De keramieken van Joost van den Toorn vormen een compleet ander universum en lijken weinig met Koubâa’s abstracte, blauwe verkenningen te maken te hebben. Het enige dat hen verbindt, is het ontdekken van een nieuwe techniek en het bewandelen van een nieuw pad. De aardewerken borden – waarop vertegenwoordigers van goede- en slechte smaak, elitaire en populaire cultuur vaak breedlachend de bezoeker aanstaren – vertonen wel overeenkomsten met het werk van Toon Teeken en Marie Civikov. Allen flirten met onze beeldcultuur, bewust en onbewust, individueel en collectief.

De keramieken van Van den Toorn ogen vrij plat. Heintje Davids, Tante Leen, Anton Geesink, Dolly Parton en Bokito, ze zouden mooi hangen naast een koninklijk portret in een bruine kroeg. Een bestudering van Freddy, de otter met de poten van een vogelbekdier, verraadt dat het brein van Van den Toorn ingewikkelder in mekaar steekt dan een opsomming van Nederlands ‘finest’. Het schattige ‘vogelbekbevertje’ poedelt in het water, houdt zich vast aan een roze / rode stronk met vreemde tekens en op zijn bolletje schijnt een zon met de letters IHS erop. IHS staat voor Jezus, want de Iota, Eta en Sigma zijn de eerste drie Griekse letters van de naam Jezus en vormen een tekstuele vertegenwoordiging van zijn naam. Dit werk toont aan dat de kunstenaar graag speelt met onze beeldcultuur en onthult zijn rijke brein dat enkel in het jaar 2017 al dertig van dit soort keramieken heeft geproduceerd. En nog een groot voordeel: bij het bekijken van zijn werk mag geschaterlacht worden.

Het werk van Toon Teeken bevindt zich op het grensgebied van Omar Koubâa en Joost van den Toorn. Teeken baant zich een weg in verschillende lagen verf, die zeer royaal zijn aangebracht, en neemt mensen – onder anderen Arnold Schoenberg, Mike Kelley, Derrida, Ilya Kabakov en Pierre Bonnard – als onderwerp.

Een foto van de Duitse componist Arnold Schoenberg (1874 – 1951) en de Amerikaanse beeldend kunstenaar Mike Kelley (1954-2012), zie hieronder, laat zien dat het Teeken niet te doen is om een natuurgetrouwe versie van de heren te tonen, maar dat de gelijkenis zit in het vatten van een gemoedstoestand van zijn onderwerp. Met name het portret van Schoenberg vond ik griezelig treffend; door verf royaal aan te brengen en vervolgens weg te halen met enkele halen, komt het portret van Schoenberg naar voren. Het portret van Kelley oogt speels door de herhaling van letters en soms zelfs kinderlijk door de felle kleuren – net zoals het werk van Kelley – maar de pasteuze lagen in het gezicht en handen verraden een gemoedstoestand die een stuk griezeliger en volwassen is. Teeken lijkt hiermee een voorkeur voor getormenteerde zielen te hebben – Schoenberg verwerkte het stukgaan van zijn huwelijk in dissonante opera’s en expressionistische schilderijen, en Kelly beroofde zich van het leven in 2012 – en verwerkt deze fascinatie in langdurige sessies. Opvallend detail: Teeken begon aan het schilderij van Kelley in hetzelfde jaar dat Kelley zelfmoord pleegde, en rondde het vier jaar later af.

Het werk van Marie Civikov bevat veel verwijzingen naar onze beeldcultuur, met name de mijne omdat ik slechts zes jaar jonger ben en in dezelfde wereld ben opgegroeid als de beeldend kunstenaar. Een wereld waarin het postmodernisme hoogtij vierde en de grote, virtuele schoenen van de goedlachse Italiaanse loodgieter onze wereld binnenstapten. Civikov ziet de moderne cultuur ook als een barbiewereld: wezens van plastic in een surreële wereld waarin beelden in razend tempo over elkaar heen buitelen.

Niet alleen Civikov’s surreële reizen door de populaire en religieuze beeldtaal doen mij denken aan de keramieken van Van den Toorn, maar ook de kraakheldere kleuren; de (bijna altijd) blauwe ogen, de harde lijnen in het gezicht en de witte vlakken in het haar en de kleding van haar onderwerpen, ze doen bijna pijn aan de ogen.  Net zoals Van Toorn associeert Civikov erop los. De ‘trailertrash’ figuren in Lost kennen de dezelfde kleurschakering als de christelijke vertegenwoordigers Jezus en Maria Magdalena. En voor de oplettende kijker bevindt zich een aandoenlijke figuur van de beeldend kunstenaar Duane Hanson zich Civikov’s Universe’s Headache.

De eerste resultaten van haar meest recente onderzoek, waarin Civikov de stappen en sporen van haar Bulgaarse anarchistische grootvader onderzoekt, worden ook in Nouvelles Images getoond. Hoewel de heldere kleuren ook hier weer van het doek spatten, valt een breuk met haar eerdere werk ook aan te wijzen: met veel verwondering kijkt Civikov naar haar grootouders en verkent op verschillende dragers haar persoonlijke geschiedenis, hoopvol en zonder het cynisme dat haar door de Barbiewereld wordt ingefluisterd.

De tentoonstelling loopt nog tot en met 25 november 2017 in Nouvelles Images.