Zhang Dali: bitterzoete ironie
Het eerste grote overzicht van Zhang Dali’s werk in Nederland is nu te zien in Beelden aan Zee. Graffiti, beeldhouwkunst, schilderijen. Rode draden: verbeelding en het op ironische wijze becommentariëren van misstanden.
De Chinese economie is hard gegroeid en de gevolgen voor het Chinese volk zijn groot. Genadeloos wordt er gebulldozerd om van oud nieuw te maken. China sloopt China – dat kun je toch wel zeggen. Zie bijvoorbeeld dit filmpje van de BBC.
Wat kun je dan doen als kunstenaar? Van je laten horen! Duiven, draken, sombere gezichten – dat zijn de wapens waarmee Zhang Dali iets van die onmacht probeert uit te drukken. Ploeterende Chinezen zijn z’n helden. Mannetjes met een muts over hun ogen die onder de duiven zitten. Zij zijn de slachtoffers van deze vernieuwingen.
Hij wil ze een ziel geven, en laten zien dat ze niet alleen maar een nummer als bouwvakker waren om enorme gebouwen te verrijzen (zie zijn beroemde werk Chinese Offspring). Is dat niet mooi in een communistisch land, de arbeider romantiseren?
Misschien dat confrontaties met de Chinese overheid daarom tot nu toe alleen maar beperkt bleven tot schermutselingen. Zhang Dali had het ook wel moeilijk als graffitischrijver, waarmee zijn kunstloopbaan begon. Zie het interview met CNN (bij de links) waarin hij onder andere zegt:
“Is that painted by you?” and I said “no,” I denied it. They said, “Who do you think we are? We know everything,” and then I said yes.
Beetje swipen
Zo’n opzet is ook niet zonder artistieke risico’s. Een van de problemen van de kunst van vandaag de dag is het ‘instagram-effect’ dat de kunstenaar zijn vijf seconden roem verschaft. Maandenlange noeste arbeid teruggebracht tot vijf minuten swipen op de tablet. ‘Even bookmarken voor later’. Dat maakt de noodzaak groter dan ooit voor kunstenaars om met een krachtig beeld voor de dag te komen.
Iets zegt me dat Zhang Dali’s kunst het ook uitstekend doet op sociale media. Het is mooi en het beeld spreekt meteen aan.
Maar het is geen wet van Meden en Perzen. Sommige kunst die het goed doet op sociale media kan bij een nadere blik óók verrassen. 2D en 3D zijn echt totaal andere werelden. En dat zie je bij het werk van Zhang Dali – die je absoluut in het echt gezien moet hebben om de kracht ervan in te zien.
Kijk je de kunst in de ogen en je ziet indrukwekkend vakmanschap die je minuten laat staren naar details. ‘Voor kunstenaars heeft schoonheid geen grenzen,’ zegt Dali (voor de duidelijkheid: Zhang, niet Salvador).
Imponerend
Het ergerniswekkende in deze overzichtstentoonstelling is dat Zhang Dali helemaal niets niet lijkt te kunnen. Zijn doeken zijn imponerend, zijn foto’s mooi, zijn beelden fascinerend. Alles heeft klasse. Met welk materiaal hij ook aan de slag gaat (en er staat hier van alles, marmer, brons, staal, canvas), het werkt.
Maar… China. Altijd lastig. Censuur ligt op de loer. Of erger. Denk aan Wei-Wei.
Zhang Dali denkt zelf in elk geval niet moeilijk. Als je zijn interview hoort, hoor je geen benauwd kunstenaar. Het is zelfs niet veel anders dan wat een westers kunstenaar zou zeggen – alleen wat mooier verwoord. Je vergeet soms bijna dat China ook al een paar decennia met moderne kunst bezig is.
Als je niemand schade toebrengt, mag je als kunstenaar alles maken, vindt hij. En ook mooi is: ‘Ik maak de werken niet voor een tentoonstelling. Ik maak ze voor mijn verbeelding. Dus ik heb geen last van censuur.’ Zijn moedigste werk was ooit ‘een paar uur’ tentoongesteld.
Wat voor angst hij heeft? ‘De angst van verlies van creativiteit en dromen.’
Vernietigende kracht van de sloopkogel
De moeilijke vragen over censuur aan Zhang Dali zijn niet vreemd. In ons recente interview met curator Carol Yinghua Lu kwamen we iets meer te weten. Maar hoe meer je lijkt te weten over dit onderwerp, des te duisterder wordt het.
Zijn vragen over censuur niet vragen naar de bekende weg bij Chinese kunstenaars? Is dat hoe wij in West-Europa Chinese kunst reliëf willen geven omdat we van de rest te weinig weet hebben? Speelt marktwerking hier niet ook een belangrijke rol? Meer van dit soort vragen komen langs in de documentaire ‘State of the Art‘.
Dat maakt goed beoordelen lastig. Toch zie ik hier en daar een zelfde ‘misverstand’ als met wel meer kunstenaars, of ze nu westers of oosters zijn: dat kunstenaars denkers moeten zijn. Dat mag natuurlijk best, maar zodra het er met de haren bijgesleept wordt, verliest juist de verbeelding zijn kracht.
En dat voel ik ook bij de werken Zhang Dali; het zit soms op een randje, zoals met de aldoor terugkerende tekst ‘AK47’, die slaat op de vernietigende kracht van de sloopkogel, of de symbolisch bedoelde doorkijkjes.
Toch overheerst bij mij vooral bewondering . Zhang Dali is iemand die laat zien hoe krachtig bitterzoete ironie kan zijn. In Beelden aan Zee kun je bijvoorbeeld zien hoe hij kunst maakt van het fenomeen censuur – de wereld op zijn kop.
En dan is er nog de verbazingwekkende techniek. Die twee dingen lonen in deze nazomer absoluut nog een bezoekje aan het Museum Beelden aan Zee.
De expositie duurt nog tot en met 8 oktober.
Foto’s © C. Angelovski