Wordt HEDEN verleden?

Op 23 mei 2015 verscheen een interview met de algemeen directeur van Heden Jacko Brinkman in het FD (Heden leert de Hagenaar kunst verzamelen) waarin de crisis bij de kunstuitleen leek bezworen. Heden kreeg een forse tik door de crisis, maar met “hippe kunst bereikt het nu een nieuw publiek”, aldus Brinkman. Het artikel lijkt een knap staaltje PR, want de waarheid is het helaas niet. J&T biedt een reconstructie van de gang van zaken bij Heden die -als het niet uitkijkt – zal behoren tot het verleden.

Het is september 2014. Brinkman wordt geconfronteerd met een flink tekort – van tienduizenden euro’s – op zijn begroting. En dat is niet de eerste klap die hij, sinds zijn aantreden als algemeen directeur in 2009, in het gezicht krijgt.

In 2008 kon Heden ruim 300 bedrijfsklanten bedienen met haar collectie; een aantal dat het grootste deel van de inkomsten voor Heden genereerde. In 2015 blijft van de ruim 300 bedrijfsklanten nog maar circa 100 over; een reductie van ruim 60%. Het aantal particulieren loopt ook terug, net zoals bij andere kunstuitlenen overigens. Als kers op de karige taart is de subsidie van de gemeente Den Haag voor Heden ook gehalveerd.

Geconfronteerd met het plotselinge tekort zag de directeur – in het kader van reorganisatie – als enige oplossing om de helft van het personeel te ontslaan. In het najaar van 2014 kreeg Brinkman, na overleg met de Raad van Toezicht,  toestemming om 5 personeelsleden, 4 winkelmedewerkers en de artistiek leider, te ontslaan. De contracten van de communicatie- en educatief medewerker waren al niet verlengd. Met het ontslaan van deze 5 medewerkers, bijna de helft van het personeelsbestand, was het begrotingstekort opgelost en was Heden weer ‘gezond’.

Dat het personeel pas begin januari 2015 te horen kreeg dat er werd gereorganiseerd (lees: de helft van het personeel vliegt eruit) en dat er een flink tekort was op de begroting, klinkt als een bestuurlijke faux pas van Brinkman. En niet zijn eerste.

Het ontslag kwam als donderslag bij heldere hemel voor het personeel. Dat het niet goed ging met Heden was helder; er was immers al 6 jaar stelselmatig sprake van een begrotingstekort. Maar met 600.000 euro op de rekening courant, 150.000 euro subsidie van de gemeente, een kwalitatief sterke collectie met een administratieve waarde van (minimaal) 320.000 euro, geen schulden en in het bezit van meerdere panden in Den Haag waar geen hypotheek op rust en die samen een ruime 2.500.000 euro vertegenwoordigen, zagen personeelsleden niet in waarom uitgerekend in het personeelsbestand zo rigoureus gesnoeid moest worden.

Op 4 februari 2015 werd door het voltallige personeel – waarvan 5 inmiddels thuis duimen zaten te draaien – een brief gestuurd naar de Raad van Toezicht. In deze brief uit het personeel haar onvrede over het beleid en de visie van de algemeen directeur:

“Zo er al sprake is van een visie, dan is dat een tunnelvisie. Geheel tegen alle trends in denkt de directie [Jacko Brinkman] dat zij terug een kunstuitleen moet zijn, eentje die alleen nog naar de markt luistert. Zonder naar de veranderingen in de maatschappij te kijken, daarvan te leren en haar beleid daarop af te stemmen. Het wordt: een kunstwerk verhuren, geld in het laatje. De al vaker genoemde kruideniersmentaliteit zal de norm worden.”

Het vacuüm dat ontstond door het ontbreken van een bedrijfsplan of langetermijnvisie van de algemeen directeur werd door het personeel aangegrepen om hem te voorzien van input, nieuwe ideeën en andere strategieën om Heden weer haar missie te laten uitvoeren; kunst toegankelijk maken voor een breed publiek.Het personeel stelt terecht vast in de brief: “Je moet niet ophouden bij de constatering dat we in een crisis zitten en dat de wereld veranderd is. Dat is ie wel, veranderd, maar dat doet ie continu. De kunst is om met veranderingen in de wereld mee te bewegen, zodat je niet een anachronisme wordt.”

In deze brief wordt ook opgesomd welke ideeën er in de afgelopen jaren zijn aangedragen door het personeel om het tij te keren bij Heden. Het verkopen van het bedrijfspand aan de Denneweg en het verhuizen naar een school, kantoor- of leegstaand pand om een culturele broedplaats of centrum te worden in een buurt die meer past bij de visie van Heden. Het starten van Shop-in-shops en duurzame samenwerkingen aangaan. Piet Hein Eeks project in Eindhoven wordt door het personeel aangehaald als inspirerend voorbeeld van een groot centrum met meerdere disciplines en kleine, culturele bedrijven onder een dak. En tot slot de met het badwater weggegooide baby’s educatie en marketing weer nieuw leven inblazen. In de brief spreekt het personeel ook een wens uit voor Heden: “Op deze manier (maar ook andere scenario’s zijn denkbaar) werk je samen, deel je kennis en maak je Heden minder kwetsbaar, vitaal en een aanwinst voor de stad.”

De kruideniersmentaliteit van Jacko Brinkman schiet ook voormalig Heden directeur Michiel Morel in het verkeerde keelgat. Onder zijn leiding werd de ‘stoffige artotheek’ een frisse kunstuitleen met meerdere voelsprieten in de kunstwereld. Vanaf 1992, na het verdwijnen van de BKR, is de Artoteek stapsgewijs uitgegroeid tot een divers en actief kunstcentrum. Andere middelen werden ingezet om hedendaagse kunst toegankelijk te maken en kunstenaars in hun ontwikkeling te stimuleren bijvoorbeeld door een eigenzinnig verwervingsbeleid, intensief tentoonstellings- en educatief programma en kunsthuis 7X11 in Ypenburg, waarmee de instelling deel uitmaakte van de nieuwe stedelijke ontwikkeling.

Hiernaast was er ook een stroom aan publicaties en een volwaardig artist-in-residence programma. Bij de transitie van kunstuitleen naar kunstcentrum hoorde ook een nieuwe naam; in 2007 werd het Heden, kunst van nu. In 2009 vertrok Morel als directeur en nam Brinkman het stokje over. Nu alle stoelpoten onder het veelzijdige Heden gezaagd lijken te worden, wordt het kunstcentrum weer een artotheek; een one-trick-pony met een grote kwetsbaarheid tot gevolg.

Heden moet met 5 personeelsleden alle vrijgekomen taken, naast hun eigen taken, op hun schouders nemen. 4 personeelsleden met veel kennis van de collectie worden vervangen door een winkelmanager. De communicatie, educatie en de website zijn uitbesteed – uitbesteed betekent meestal 2 keer zo duur – en er is nog steeds geen beleid voor de lange termijn ontwikkeld. Een beleid en visie die hard nodig zijn om een veelzijdige kunstuitleen en kunstcentrum in een complexe en diverse markt te handhaven.

Dat er ook een nieuw kunstenplan in 2016 aan de gemeente gepresenteerd moet worden om ook van 2017 tot 2021 subsidie te mogen ontvangen, lijkt een hopeloze missie voor de Amsterdamse directeur die de wortels en knowhow in Den Haag mist om dit politieke spel te spelen.

Dan rest de vraag: En nu? Het personeel roept de Raad van Toezicht op tot dialoog:  “Het is nog niet te laat om samen met het personeel in gesprek te raken om Heden de toekomst te gunnen die ze verdient”.

En die toekomst gaat bepalen of Heden tot het verleden gaat behoren of niet.