Een zwembad in een tiende van een haartje

Dinsdag 9 juni vond de 5e aflevering plaats van de 6 ontmoetingen waarin gerenommeerde kunstenaars en wetenschappers met elkaar in gesprek gaan (zie ook verslag 4e aflevering hier). Met enkele foto’s en citaten wordt een sfeerimpressie geboden van deze bijzondere avond. Hoogleraar Biofysica Marileen Dogterom en architect en hoogleraar Mobiele Esthetiek Francine Houben waren dit keer te gast.

Francine Houben, Marileen Dogterom, Andrea van der Pol en Gabriel Payuk

Francine Houben staat bekend om de vele gebouwen die haar architectenbureau Mecanoo zijn ontworpen. Bovendien ontwikkelde zij als eerste een visie op de dagelijkse mobiliteit. Zij vond het zo opvallend dat ontwerpen vanuit de lucht werden ontworpen en niet vanuit het perspectief van de reiziger. Zo ontwierp zij het nieuwe centrale station in het centrum van Delft. De drie grote bouwstenen in haar visie en beeldtaal zijn respectievelijk People, Place en Purpose.

Mecanoo, Centraal Station Delft, wordt afgerond in 2017

Marileen Dogterom ontwerpt ook, maar op een veel kleinere schaal dan Houben. Zij bestudeert met een team van biologen, scheikundigen en natuurkundigen het skelet van een cel dat anders functioneert dat het menselijke skelet. Het menselijke skelet is natuurlijk flexibel, maar vrij statisch terwijl het skelet van een cel compleet kan veranderen onder invloed van een signaal van de hersenen of een doel, zoals bijvoorbeeld het helen van een wond. (klik hier voor een fragment uit De Wereld Leert Door waarin Dogterom meer uitleg geeft over celstructuren)

Een organisch celproces nagebootst in een ‘zwembadje’ . (c) AMOLF/Tremani

Om het skelet van de cel te kunnen snappen, bouwen zij stukjes van de cel na met materiaal dat eigenschappen heeft van de menselijke cel. Door middel van ets- en lithotechnieken op materiaal zoals glas en goud, creëren de wetenschappers zogenaamde zwembadjes; kunstmatige omgevingen waarin gefabriceerde cellen hopelijk dezelfde interactie met elkaar aangaan onder invloed van chemische processen als menselijke cellen. Helaas valt dit wonderbaarlijke proces niet te voelen of te zien met het blote oog. Dogterom is een architect die op een tiende van een haardikte opereert. Grappig en ontwapend was het toen Dogterom uitlegde hoe je ook op esthetisch vlak jezelf als wetenschapper kon onderscheiden van de rest; haar zwembadjes waren recht en symmetrisch. Creativiteit zit zeker ook in anders denken.

Mecanoo, Library of Birmingham, 2010-2013.

De zichtbaarheid van Houbens werk is ontegenzeggelijk; wanneer een gebouw wordt geplaatst in een ruimte vindt iedereen er iets van. Hoewel Library of Birmingham mooi oogt en alle bezoekers erg positief zijn in het promofilmpje, zullen er ongetwijfeld bewoners zijn die kritiek hebben. “Een publiek gebouw met publiek geld dat door jouw hoofd en handen gaat en weer terug komt. Als wij het fout doen, doen we het heel erg fout”, aldus Houben.

Dogterom erkent inderdaad dat het heel zichtbaar is als het fout gaat, maar ook al het goed gaat. Haar werk is minder zichtbaar, wat prettig is als er fouten worden gemaakt (en wetenschappelijk experiment gaat eerder fout dan goed), maar als het goed gaat blijft het ook lokaal; een ontdekking als voetnoot in een wetenschapsblaadje. “Ik moet blijven uitleggen waarom het nuttig is om kennis te genereren. Ik kan niet elk experiment uitleggen. Ik blijf uitleggen dat dingen die de maatschappij kunnen veranderen – hoe langzaam ook – vaak uit onverwachte hoek komen en dat je die hoek afsluit als je geen vrije wetenschap mag bedrijven”.

Een opvallende overeenkomst tussen de twee hoogleraren hoorde ik ook bij de vorige gasten, regisseur Johan Simons en rector magnificus Carel Stolker die inval en creativiteit bespraken. Stolker noemde het serendipiteit micro-environment;de randvoorwaarden zo te creëren dat de kans op toeval het grootst is. Simons manipuleerde door te zwijgen of enkel vragen te stellen. Houben stelde dat het erg belangrijk is om een ruimte te creëren voor “unpredictable change”. Ook Dogterom creëert een kunstmatige omgeving van materialen waardoor moleculen, onder invloed van chemische processen, zich hechten aan de materialen zoals in een echte cel ook gebeurt. Kortom het devies voor innovatie: een omgeving manipuleren waardoor een organisch, creatief of menselijk proces toevallig tot stand komt.

Mekel Park – Campus Delft University of Technology Delft. 2007-2009

“Je kunt bijvoorbeeld door architectuur ontmoetingen forceren”, stelt Houben. Zij ontwierp Mekel park, een park die alle faculteiten van de TU Delft huisvest. Dogterom die sinds 2014 hoofd Bionanoccience is aan de TU in Delft, grinnikte: “Het is wel heel lastig om in een rechte lijn naar de overkant te lopen.”

Beiden zijn erover eens dat uitvindingen bijna altijd door verschillende disciplines onder een dak worden gedaan. Houben probeert dit te bereiken via architectuur en mobiele esthetiek, Dogterom via het aansturen van een team jonge koppen uit allerlei windstreken. Grappig verschil is dat Houben stelt dat architecten na hun 50e steeds beter worden, en dat Dogterom vaak ziet dat met name natuurkundigen en wiskundigen het van hun 3e decennium moeten hebben om grootste resultaten te bereiken.

Een fragment uit de film The Shining die Houben toont om aan te geven hoe belangrijk textuur en geluid kunnen zijn in een ruimte

Een foto van CCTV building in Beijing, ontwerpen door OMA (Rem Koolhaas). Dogteroom koos dit gebouw als fragment om aan te tonen dat zowel in de archtectuur als in de wetenschap het principe geldt: “groot, groter, grootst”

Dinsdag 23 juni vindt de laatste ontmoeting plaats tussen kunst en wetenschap. Bas Haring en Colin (Kyteman) Benders gaan in gesprek over intuïtie, creativiteit en het nut en de waarde van kunst en wetenschap. Kaarten zijn hier verkrijgbaar.

Dit programma is een samenwerking tussen Studium Generale Universiteit Leiden, de Hogeschool der Kunsten Den Haag (Lectoraat Kunst Theorie & Praktijk), de Academy of Creative and Performing Arts van de Universiteit Leiden, West Den Haag en  Paard van Troje. Tevens maakt deze activiteit deel uit van het programma van het 88e lustrum van de Universiteit Leiden.